نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
از منظر نظامهای سکولار و مادیگرای غرب، دوره نظاموظیفه به صورت غیرحرفهای و کنونی آن در ایران از سودمندی لازم برخوردار نیست، اما از دیدگاه نویسندگان مقاله، در نظام ارزشی جمهوری اسلامی ایران، خدمت سربازی میتواند واجد ارزشهای والایی باشد که باعث افزایش قدرت ملی، به خصوص در عرصه نرم، شود. هدف اصلی پژوهش حاضر واکاوی کارکردهای فردی-اجتماعی دوره نظاموظیفه و بررسی تأثیر این کارکردها بر ارتقای قدرت نرم ملی است. روش تحقیق پژوهش حاضر آمیخته اکتشافی مبتنی بر فن دلفی است، که در گام اول با استفاده روش تحقیق کیفی، کارکردهای دوره نظاموظیفه بر افزایش قابلیتهای فردی و اجتماعی مشمولین شناساییشده و در گام دوم با انجام پیمایش (روش تحقیق کمی) تأثیرات شناساییشده مورد راست آزمایی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که دوره نظاموظیفه باعث افزایش خوداتکایی شخصی سربازان، افزایش روحیه تعاون و همکاری بین فردی، آشنایی بافرهنگ مردمان ایران اسلامی، افزایش حس تعلق سرزمینی و افزایش حس تعلق سربازان به نظام میگردد. این تأثیرات میتواند در افزایش آگاهیها و تواناییهای جوانان نقش مهمی ایفا کرده و در بلندمدت موجب ارتقای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران میگردد.
کلیدواژهها
مقدمه
نظام جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون با تهدیدات و چالشهای متعددی مواجه بوده است. این تهدیدات در سالهای آغازین پیروزی انقلاب بیشتر ماهیت سخت داشته، که از جمله این تهدیدات سخت میتوان به جنگ تحمیلی، عملیات طبس، کودتا و اقدامات تروریستی گروهکها به ویژه منافقین اشاره کرد. اما در دو دهه گذشته ماهیت اکثر تهدیدها تغییر کرده، به صورتی که بیشتر در قالب تهدیدات نرم بروز میکند (ابوالفتحی و نوری، 1392).
مسئله تهاجم فرهنگی از مهمترین تهدیدات نرم است که همواره در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز مورد توجه و تذکر بوده است. همان طور که ایشان فرمودند: «تهاجم فرهنگى این است که یک مجموعه – سیاسى یا اقتصادى – براى مقاصد سیاسى خود و براى اسیر کردن یک ملت، به بنیانهاى فرهنگى آن ملت هجوم مىبرد. آنچه ما آن را تهاجم فرهنگى دشمن مىنامیم و پیوسته مردم هوشیار خود و بیش از همه جوانان را به مجاهدت در برابر آن فرا میخوانیم، همانا کوشش همه جانبه دشمنان ما با استفاده از همه ابزارهاى تبلیغى و خبرى و سیاسى و امنیتى براى برانگیختن همین دشمن درونى است.» (مقام معظم رهبری، 1377). همچنین ایشان در فرازی دیگر اینگونه هشدار دادند که: «همه باید مسائل فرهنگى را جدى بگیرند. مظهر این تهاجم، همان اباحیگرى است که از راه خدشه در اعتقادات، تشویق جریانهاى خلاف اخلاق در جامعه و تشویق و ترویج انواع و اقسام فسادها ایجاد مىشود. اینها چیزهایى است که همه مسئولان کشور باید به آن بسیار توجه کنند و فقط مخصوص مسئولان فرهنگى نیست.» (مقام معظم رهبری، 1380). نکته کلیدی در بیانات ایشان این است که مسئولیت مقابله با تهدیدات نرم به ویژه تهاجم فرهنگی فقط مختص مسئولان فرهنگی نظام نیست، بلکه تمامی مسئولین و سازمانهای نظام باید در این زمینه برنامهریزی داشته و اقدام نمایند. سازمان وظیفه عمومی نیز که سالانه تعداد کثیری از جوانان را تحت عنوان خدمت سربازی جذب مینماید، میبایست با برنامهریزی مدون ضمن آماده ساختن مشمولین جهت مقابله با تهدیدات سخت دشمنان، با نهادینه کردن مؤلفههای قدرت نرم در مشمولین، آمادگی آنها را جهت مقابله با تهدیدات نرم و جنگ نرم دشمنان تقویت نماید. باید توجه نمود که تأثیرات این آموزشها و ارتقای توان مقابله مشمولین با تهدیدات نرم اثر بلندمدت خواهد داشت. از این رو، مسئله اصلی تحقیق حاضر بررسی تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی بر افزایش قدرت نرم ملی است.
2. مبانی نظری و مفهومی پژوهش
1-1. قدرت نرم
با تحولات صورت گرفته در عرصه بینالمللی و اهمیت یافتن تضادهای هویتی و فرهنگی و به همراه کاربرد بیشتر تهدیدات و جنگ نرم، تغییرات مهمی در مفهوم امنیت ملی رخ داده است. از این رو، شکل سنتی قدرت و کاربرد آن با چالش مواجه شده تا چهره جدیدی از قدرت که اجتماعی بوده و در پیوند با مفهوم سرمایه اجتماعی است، در کانون توجه قرار گیرد (ابوالفتحی و نوری، 1392). موضوع قدرت نرم، ابزارها و مؤلفههای آن از جمله موضوعاتی است که با وجود سابقهای کوتاه در متون مکتوب سیاسی و بینالمللی، مورد توجه بسیاری از سیاستمداران و سیاست سازان جهانی، خصوصاً در چند سال گذشته قرار گرفته است. قدرت نرم به آن دسته از قابلیتها و تواناییهای کشور اطلاق میشود که با بهکارگیری ابزاریهایی چون فرهنگ، آمال و یا ارزشهای اخلاقی به صورت غیرمستقیم بر منافع یا رفتارهای دیگر کشورها اثر میگذارد. علاوه بر این قدرت نرم در بعد داخلی به واسطهی مشروعیت سیاسی دولت ایجاد و با افزایش اعتماد، وفاق، همبستگی ملی و سرمایه اجتماعی افزایش مییابد (قربانی شیخنشین، کرمی و عباس زاده، پاییز 1390، ص35).
قدرت نرم، قدرتی است که با استفاده از آن باعث میشویم دیگران از روی رضایت مطابق خواست ما رفتار کنند. به عبارت دیگر، با استفاده از قدرت نرم بر گزینهها یا ترجیحات طرف مقابل نفوذ میکنیم و آنها را مطابق میل خود تغییر میدهیم، بدون اینکه طرف مقابل احساس اجبار کند (قنبرلو، 1390). چنان که جوزف نای تمثیل میآورد، زمانی که والدین در تربیت فرزندان روی باورها و ارزشهای صحیح تأکید نمایند، قدرتشان بر آنها بیشتر و پایدارتر خواهد بود، اما اگر به روشهایی چون تنبیه و محروم سازی تکیه کنند، چنین قدرتی حاصل نخواهد شد. قدرت نرم فراتر از ترغیب یا توانایی تحریک دیگران به انجام کاری از طریق استدلال است. قدرت نرم دربردارنده توانایی جذب یا شیفته سازی میباشد. به عبارت سادهتر قدرت نرم عبارت است از قدرت جذبکننده (Nye, 2004: 124).
دو تعبیر محدود و گسترده از قدرت نرم وجود دارد: در تعبیر محدود، قدرت نرم مشابه نفوذ فرهنگی است. صاحبنظران مشهوری شامل نایل فرگوسن و یوزف یوفه با این رویکرد به قدرت نرم مینگرند. اما در تعبیر گسترده، قدرت نرم مترادف با قدرت غیرنظامی است و علاوه بر نفوذ فرهنگی، توانمندی اقتصادی را نیز شامل میشود (Vuving, 2009).
1-2. قدرت نرم در دوره پس از جنگ سرد
در سالهای اولیه بعد از جنگ سرد، جنگ در عرصه بینالملل برای مدت زمانی به صورت هنجار مذموم بینالمللی درآمد و در مقابل، اعمال نفوذ غیراجباری محبوبیت فراگیر پیدا کرد .عوامل زیادی در توجه بیشتر محافل سیاسی و علمی به قدرت نرم در سالهای پس از جنگ سرد دخالت داشتهاند که عمدهترین آنها به شرح زیر هستند (امامزاده فرد، 1389):
الف. پیشرفتهای عمده در فناوری تسلیحاتی که جنگها را بیش از گذشته پرهزینه، ویرانگر و نابودکننده کردهاند.
ب. پی بردن استراتژیستهای نظامی به این موضوع که جنگها دیگر همچون گذشته حداقل هدفهای سیاسی دولتها را برآورده نمیکند. اقدامات ناتو در افغانستان و عملیات نیروهای آمریکائی- انگلیسی در عراق شواهدی بر این موضوع هستند.
ج. گسترش بیسابقه جوامع علمی و دانش بنیان در نتیجه جهانی شدن فرهنگ، جنبش تنویر افکار جدیدی را به وجود آورده که استدلال اولیه آن بر ناهمخوانی جنگ و عملیات نظامی و بهکارگیری هر گونه قدرت سخت با فرایندهای شکلگیری مردمسالاری، جامعه مدنی و ارتقاء حقوق بشر است.
1-3. منابع و شاخصهای قدرت نرم
چنان که قدرت نرم را با همان تعریف کلی، قدرت جذبکننده تعریف کنیم، برای شناسایی مبانی آن باید روی خصیصههایی تأکید کنیم که هر یک به نحوی میتوانند منشأ اعمال قدرت نرم باشند. قدرت نرم پدیدهاى اجتماعى و مرتبط با مؤلفههای محیطى است. قدرت سخت بر سرمایه مادى بازیگر و قدرت نرم بر سرمایه اجتماعى بازیگر استوار است (افتخارى، 1387). جوزف نای عوامل زیر را به عنوان منابع قدرت نرم برمیشمارد (Nye, 2004: 11):
الف. فرهنگ (بخشهایی که براى دیگران جذاب است)
ب. ارزشهای فرهنگی بازیگر یا بازیگران سیاسی
ج. خطمشیهای سیاستمداران و نهادها
قدرت نرم هر کشور از سه منبع نشأت مىگیرد: فرهنگ، ارزشهای سیاسى، و سیاست خارجى (Nye, 2005). فرهنگ، مجموعهای از ارزشها و رویههایى است که به جامعه معنا مىبخشد. زمانى که فرهنگ یک کشور، ارزشهای جهانشمول را دربر مىگیرد و سیاستهای آن، ارزشها و منافعى را ارتقا مىبخشد که دیگران نیز در آن سهیم هستند، به دلیل جاذبهآفرینى، احتمال دستیابى به نتایج مطلوب براى آن کشور فراهم مىشود. سیاستهای داخلى و خارجى دولتها نیز مىتواند بر قدرت نرم تأثیر بگذارد. سیاستهای دولت اعم از داخلى و خارجى که ریاکارانه، متکبرانه، بىتفاوت نسبت به نظر دیگران یا مبتنى بر رویکرد کوتهنظرانه نسبت به منافع جهانى باشند، منجر به تضعیف قدرت نرم یک کشور خواهند شد؛ درحالیکه تلاش براى ارتقاى حقوق بشر و دمکراسى عامل مهمى در تقویت نفوذ خواهد بود. مىتوان چنین استدلال کرد ارزشهایى که یک دولت در رفتار داخلى خود، در نهادهاى بینالمللى و سیاستهای خارجى مورد حمایت قرار مىدهد، اولویتهای دیگران را شدیداً متأثر مىسازد. نهادها نیز مىتوانند قدرت نرم یک کشور را تقویت کنند. ارتباطهای فردى، مجراى مهم دیگرى براى اعِمال قدرت نرم هستند (هرسیج و تویسرکانی، 1389). بر این اساس، قدرت نرم - چیزى فراتر از قدرت فرهنگى است و دیگر اینکه به اندازه قدرت سخت، وابسته به دولت نیست و تنها در چنبره حکومت محبوس نبوده (Nye, 2002) و فرهنگ عمومى جامعه تأثیر فراوانى بر آن دارد؛ بنابراین، از مهمترین تمایزات قدرت سخت و نرم، مردمی بودن و غیررسمی قدرت نرم است.
در سال 2008 نای مفاهیم قدرت سخت و نرم را به فرد فرد رهبران سیاسی نیز تعمیم داد. جوزف نای استدلال میکند که:
اولاً. قدرت نرم چیزی بیش از نفوذ است، زیرا نفوذ میتواند با خود تهدید و پاداش بیاورد که از عناصر قدرت سختاند.
ثانیاً. قدرت نرم چیزی بیشتر از وادار کردن و یا توانایی مجاب کردن مردم از طریق استدلال است، هر چند این از بخش عمده قدرت نرم است.
به نظر نای منابع قدرت نرم کندتر، پخش و پراکندهتر و پر زحمت تر از منابع قدرت سخت میباشند .(Nye, 2004: 100) قدرت نرم همچنین کالاهای غیرنظامی مثل تحریمهای اقتصادی را در بر نمیگیرد، زیرا تحریمهای اقتصادی به طور مشخص برای مجبور کردن اتخاذ میشوند و بنابراین، شکلی از قدرت سختاند. برعکس، برخی اوقات نیروی نظامی، که قاعدتاً بر قدرت سخت استوار هستند، میتواند نقش قدرت نرم را بازی کند. دیکتاتورهایی چون هیتلر و استالین اسطورههای شکستناپذیری و اجتنابناپذیری را به کار گرفتند تا انتظارات مشترکی را در مردم خود به وجود آورده و نیز دیگران را جلب نمایند تا به کاروان هواداران آنان بپیوندند (امامزاده فرد، 1389).
میشل فوکو معتقد است در قدرت نرم نوعی اجبار به طور غیرمستقیم از نوع قدرت سخت پدیدار میشود و کارکردی دارد که در بسیاری از موارد، قدرت سخت از انجامش عاجز میماند. قدرت نرم نه زور است و نه پول «در قدرت نرم، روی ذهنیتها سرمایهگذاری میشود. در این نوع قدرت، از جذابیت برای ایجاد اشتراک بین ارزشها و از الزام به همکاری در راستای رسیدن به خواستها بهرهگیری میشود (بلوردی، 1390). در حال حاضر کارشناسان و متخصصان بسیاری تلاش دارند تا با شناخت ظرفیتها و توانمندیهای کشور متبوع خویش، مؤلفهها و ابزارهای بالقوه این نوع از قدرت را در کشور خود شناسایی نموده، با ارائه جذاب آن به افکار عمومی جهان، سطح کلی اقتدار کشور خویش را در فضای به شدت رقابتی کنونی ارتقا دهند (گلشن پژوه، 1387). اگر بازیگری موفق شود قدرت خود را بر اساس ضوابط آن نهادها هماهنگ کند، دیگر نیازی نیست تا بازیگر مسلط به شیوه سنّتی عمل و برای تحقق خواست خود از نیروی نظامی یا تهدیدات خشن استفاده کند. اگر فرهنگ و ایدئولوژی بازیگر مسلط، جذابیت داشته باشد، دیگران با شوق و سرعت زائدالوصفی در راستای مورد نظر قدرت مسلط حرکت و حتی فکر خواهند کرد (گروه مطالعات امنیتی، 1387، ص44).
از آنجا که سرمایه اجتماعی نقشی بسیار مهم در افزایش اعتماد، همبستگی، تقویت وحدت ملی و به تبع آن مشروعیت سیاسی دارد، با افزایش سرمایه اجتماعی در سطح جامعه میتوان قدرت نرم را افزایش داد، و از طریق افزایش قدرت نرم میتوان موجبات خنثیسازی تهدیدات نرم غرب را فراهم آورد. امروزه سرمایه اجتماعی، نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع به خصوص در زمینه امور حکومتداری، تقویت مشروعیت سیاسی، ارتقای ظرفیت نظام سیاسی و افزایش قدرت نرم ایفا میکند. بنابراین افزایش قدرت فرهنگی به عنوان مبنایی اساسی برای قدرت ملی و پیروزی در جبهه جنگ نرم مورد تأکید محققان قرار گرفته است (ابوالفتحی و نوری، 1392).
2. روش تحقیق
هدف پژوهش حاضر کاربردی بوده و با توجه به ناشناخته شدن موضوع تحقیق، در پژوهش حاضر از روش تحقیق آمیخته اکتشافی استفاده شده است (Hesse-Biber, 2010: 187). در گام اول با استفاده از تحقیق کیفی مبتنی بر تکنیک دلفی سیاستی، کارکردهای فردی-اجتماعی دوره نظام وظیفه و تأثیر آنها بر ارتقای قدرت نرم ملی شناسایی شده و مدل تحقیق بر اساس نتایج مصاحبه با خبرگان تدوین شد. در گام دوم با استفاده از روش تحقیق کمی مبتنی بر تکنیک دلفی کلاسیک، مدل تدوین شده در گام اول مورد آزمون قرار گرفت. در پژوهشی حاضر از مصاحبه و مطالعه کتابخانهای در مرحله کیفی و از پرسشنامه در مرحله کمی به عنوان ابزارهای اصلی گردآوری دادهها استفاده شده است. روش دلفی فرآیندی دارای ساختار برای پیشبینی و کمک به تصمیمگیری در طی فرایندهای پیمایشی، جمعآوری اطلاعات و در نهایت، اجماع گروهی است (Kennedy, 2004: 504-511). درحالیکه اکثر پیمایشها سعی دارند به سؤال «چه هست؟» پاسخ دهند دلفی به سؤال «چه میتواند؟/ چه باید باشد؟» پاسخ میدهد (Powell, 2003: 376-382). از این رو، سؤال اصلی در تحقیق حاضر این است که «چگونه میتوان از خدمت سربازی در راستای افزایش قدرت نرم ملی بهره جست».
روش دلفی به سه دسته اصلی: کلاسیک، سیاستی و تصمیمی تقسیمبندی میشود: دلفی کلاسیک دارای مشخصات: گمنامی متخصصین (جهت جلوگیری از تأثیر افراد بر روی یکدیگر)، بازخورد کنترل شده، تحلیل کمی و تمرکز بر اجماع است (Chu, 2008; Chamorro, 2012). دلفی سیاستی ابزار تسهیلسازی بوده و دادههای آن کلامی است، و رسیدن به اجماع ضرورتی ندارد. هدف نهایی در این حالت انتخاب مناسبترین سیاست است. دلفی تصمیمی، پانلی متشکل از افراد در موقعیت تصمیمگیری است. قابل ذکر است که دلفی به انواع دیگری از قبیل عددی، تاریخی، تعدیلشده و زمان واقعی نیز تقسیمبندی شده که ناشی از تفسیر و کاربرد در موقعیتهای گسترده است (Keeney, 2010). در تحقیق حاضر از ترکیبی از روشهای دلفی کلاسیک و سیاستی استفاده شده است، به نحوی که در مرحله اول با انجام مصاحبه با خبرگان، نظرات کارشناسانه آنها در مورد تأثیرات فردی- اجتماعی خدمت سربازی بر افزایش قدرت نرم ملی دریافت شد. در گام دوم تحقیق بر اساس نقطهنظرات خبرگان، پرسشنامهای تنظیم و بین گروه بزرگتری از خبرگان جهت رسیدن به اجماع توزیع گردید.
پژوهش حاضر در بازه زمانی سال 1392 صورت پذیرفته است که اساتید و دانشجویان دکتری دانشگاه تهران در رشتههای علوم انسانی و اجتماعی به عنوان خبرگان تحقیق انتخاب شدهاند. هدف از انتخاب این جامعه آماری استفاده از نظرات کارشناسانه خبرگان حوزه قدرت نرم ملی است، که این امر منجر به افزایش دقت و اعتبار یافتههای تحقیق میگردد. برای این منظور، در فاز اول تحقیق با انجام مصاحبه با 7 تن از خبرگان، تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی شناسایی شدند. در فاز دوم تحقیق، بر اساس تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی شناساییشده در فاز اول، پرسشنامهای تنظیمشده و بین 42 نفر از خبرگان توزیع گردید. به منظور تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها از آزمونهای K-S، آزمون پارامتریک میانگین تکجامعهای و آزمون ناپارامتریک دوجملهای با استفاده از نرمافزار SPSS استفاده شده است.
پرسشنامه پژوهش شامل پنج بخش اصلی است. در بخش اول پرسشنامه، نظرات خبرگان در مورد تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان مورد سؤال قرار گرفته است. در بخش دوم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بین سربازان مورد سنجش قرار گرفته است. در بخش سوم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش آشنایی سربازان با فرهنگ مردمان ایران اسلامی، در بخش چهارم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش حس تعلق سرزمینی، و در بخش پنجم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام مورد سنجش قرار گرفته است. با استفاده از روش اعتبار محتوا، روایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت، برای این منظور پرسشنامه توسط شش از نفر متخصصین مورد بررسی قرار گرفته و اصلاحات لازم اعمال شد. همچنین با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آزمون در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1- پایایی پرسشنامه تحقیق |
|||||
|
خوداتکایی شخصی سربازان |
روحیه تعاون و همکاری بین فردی |
آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی |
حس تعلق سرزمینی |
حس تعلق سربازان به نظام |
تعداد سؤالات |
11 |
6 |
8 |
2 |
5 |
آلفای کرونباخ |
762/0 |
743/0 |
833/0 |
712/0 |
792/0 |
بنابراین، با توجه به اینکه ضریب آلفای کرونباخ هر سه بخش پرسشنامه بالاتر از 7/0 میباشد، لذا پرسشنامه از پایایی مورد قبولی برخوردار است.
3. تحلیل دادههای آماری
3-1. یافتههای مرحله کیفی تحقیق
در گام اول تحقیق، با استفاده از تحقیق کیفی مبتنی بر تکنیک دلفی سیاستی، تأثیرات دوره نظام وظیفه بر ارتقای قدرت نرم ملی شناسایی شده و فرضیههایی بر اساس نتایج مصاحبه با خبرگان تدوین شد. برای تحلیل متن مصاحبه با خبرگان از تکنیک تحلیل محتوا استفاده شده است. بر اساس نتایج تحلیل، خدمت سربازی از دو جنبه فردی و اجتماعی کارکردهای مطلوبی به همراه دارد. از نظر کارکرد فردی خدمت سربازی باعث افزایش خوداتکایی شخصی سربازان میگردد. و از نظر کارکردهای اجتماعی، خدمت سربازی باعث افزایش روحیه تعاون و همکاری بین سربازان، افزایش آشنایی سربازان با فرهنگ مناطق مختلف ایران، افزایش حس تعلق سربازان به سرزمین ایران و در نهایت افزایش حس تعلق سربازان به نظام میگردد. این کارکردهای مثبت فردی و اجتماعی باعث افزایش قدرت نرم ملی ایران میگردد، زیرا با نهادینه شدن این ویژگیهای مثبت فردی و اجتماعی در بین مشمولین، آسیبپذیری آنها در برابر تهدیدات نرم دشمنان، به ویژه تهاجم فرهنگی کاهش مییابد. نتایج تحلیل محتوای مصاحبه با خبرگان در قالب جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2- نتایج تحلیل مصاحبه با خبرگان
|
کارکرد سربازی |
ابعاد کارکرد |
1 |
خوداتکایی شخصی سربازان |
سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی مستقل را تجربه میکنند. |
2 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی همراه با قناعت را تمرین میکنند. |
|
3 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه قانونگرایی و احترام به قانون را یاد میگیرند. |
|
4 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه نحوه صرفهجویی در منابع را یاد میگیرند. |
|
5 |
در دوره خدمت وظیفه خودکفایی و خوداتکایی در وجود سربازان تقویت میشود. |
|
6 |
در دوره خدمت وظیفه حس استقلالطلبی و اتکای به خود در وجود سربازان تقویت میشود. |
|
7 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه دوری از تجملات را میآموزند. |
|
8 |
در دوره خدمت وظیفه پویایی و پشتکار در وجود سربازان تقویت میشود. |
|
9 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه مهارتهای زندگی شخصی را یاد میگیرند. |
|
10 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه مقابله با سختیها را یاد میگیرند. |
|
11 |
در دوره خدمت وظیفه قدرت تحمل سربازان در برابر سختیها افزایش مییابد. |
|
12 |
روحیه تعاون و همکاری بین فردی |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با شیوه انجام کار گروهی آشنا میشوند. |
13 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی دستهجمعی را تمرین میکنند. |
|
14 |
دوره خدمت وظیفه باعث اجتماعی شدن سربازان میشود. |
|
15 |
دوره خدمت وظیفه باعث تقویت روحیه ایثار و کمک به هم نوع میشود. |
|
16 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه تشریک مساعی و همکاری با یکدیگر را فرامیگیرند. |
|
17 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه بافرهنگ ایثارگری و شهادتطلبی خو میگیرند. |
|
18 |
آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با خردهفرهنگها و قومیتها آشنا میشوند. |
19 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با اخلاق اسلامی آشنا میشوند. |
|
20 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با فرهنگ و آداب رسوم دیگر اقوام ایرانی آشنا میشوند. |
|
21 |
دوره خدمت وظیفه موجب امتزاج فرهنگی و قومی میشود. |
|
22 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با جغرافیای وسیع ایران آشنا میشوند. |
|
23 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با تاریخ و تمدن ایران آشنا میشوند. |
|
24 |
دوره خدمت وظیفه موجب احساس قرابت و نزدیکی با دیگر اقوام و گروههای ایرانی میشود. |
|
25 |
سربازان در دوره خدمت وظیفه با سبک زندگی ایرانی – اسلامی آشنا میشوند. |
|
26 |
حس تعلق سرزمینی |
در دوره خدمت وظیفه، به دلیل زندگی مشمولین در بخشهای مختلف سرزمین ایران باعث افزایش حس تعلق سربازان به کشور میگردد. |
27 |
در دوره خدمت وظیفه حب به وطن در سربازان نهادینه میشود. |
|
28 |
حس تعلق سربازان به نظام |
دوره خدمت وظیفه باعث میشود سربازان نقش خود را در تأمین امنیت و سرنوشت کشور درک کنند. |
29 |
در دوره خدمت وظیفه، سربازان به نقشی که در سرنوشت مملکت خود دارند آگاهی مییابند. |
|
30 |
در دوره خدمت وظیفه سربازان میفهمند که تأمین امنیت کشور و رأس امور به مردم واگذار شده است. |
|
31 |
در دوره خدمت وظیفه سربازان از تلاش حاکمیت برای توسعه متوازن در اقصی نقاط کشور آگاه میشوند. |
|
32 |
در دوره خدمت وظیفه سربازان به توزیع مساوی امکانات در جامعه از سوی حکومت پی میبرند. |
با توجه به نتایج تحلیل مصاحبه با خبرگان و بررسی ادبیات موضوعی مدل تحقیق تنظیم گردید، و بر اساس مدل فرضیههای زیر تدوین گردید:
فرضیه اول: دوره ضرورت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان تأثیر مثبت دارد.
فرضیه دوم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بینفردی سربازان تأثیر مثبت دارد.
فرضیه سوم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سرزمینی سربازان تأثیر مثبت دارد.
فرضیه چهارم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد.
فرضیه پنجم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی سربازان تأثیر مثبت دارد.
3-2. آزمون فرضیههای تحقیق
در این بخش فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار میگیرد. به منظور انتخاب آزمون مناسب برای آزمون فرضیهها، ابتدا میباید از توزیع آماری متغیرهای تحقیق اطمینان حاصل شود. برای آزمون نرمال بودن توزیع نمرات عاملهای استخراجشده از پرسشنامه، از آزمون کولوموگراف- اسمیرنوف (KS) استفاده شد. فرضیههای آزمون KS به شرح زیر میباشد:
- آزمون نرمال بودن نمرات عامل xxx
توزیع نمرات عامل xxx نرمال است : Ho
توزیع نمرات عامل xxx نرمال نیست : H1
جدول3- نتایج آزمون نرمال بودن نمرات عاملهای تغییرات در ماهیت تهدیدات نوین
عامل |
خوداتکایی شخصی سربازان |
روحیه تعاون و همکاری بینفردی |
آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی |
حس تعلق سرزمینی |
حس تعلق سربازان به نظام |
میانگین |
95/3 |
07/4 |
84/3 |
88/3 |
12/4 |
انحراف معیار |
423/0 |
419/0 |
617/0 |
582/0 |
513/0 |
معنیداری (sig) |
005/0 |
036/0 |
179/0 |
000/0 |
013/0 |
توزیع آماری |
غیرنرمال |
غیرنرمال |
نرمال |
غیرنرمال |
غیرنرمال |
با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون KS (جدول 3) بدلیل اینکه عدد معنیداری بدست آمده برای متغیرهای خوداتکایی شخصی سربازان، روحیه تعاون و همکاری بینفردی، حس تعلق سرزمینی و حس تعلق به نظام از 5 درصد (05/0) کمتر است فرض Ho رد شده، یعنی فرض نرمال بودن توزیع این متغیرها پذیرفته نمیشود. با توجه به نرمال نبودن توزیع این متغیر، بنابراین از آزمون ناپارامتریک، آزمون دوجملهای، جهت آزمون فرضیات مرتبط به این متغیرها استفاده میشود. با توجه به این که برای آزمون فرضیاتآزمو این تحقیق از نرمافزار آماری SPSS استفاده شده است و با عنایت به این که این نرمافزار در نتایح آزمون دو جملهای، عدد معنیداری (sig) آن را ارائه میکند؛ لذا در نتایج تحلیلها هرگاه عدد معنیداری (sig) کمتر از 5% باشد بیانگر رد شدن فرضیه صفر و تأیید فرض مقابل میباشد. چنانچه عدد معنیداری (sig) بزرگتر از 5% باشد فرض صفر پذیرفته میشود. صورت فرضهای آماری به شرح زیر میباشد:
فرضیه صفر
فرضیه مقابل
همچنین با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون KS (جدول 3) بدلیل اینکه عدد معنیداری (sig) بدست آمده برای متغیر «آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی» از 5 درصد بزرگتر است فرض Ho پذیرفته شده، یعنی فرض نرمال بودن توزیع این متغیر پذیرفته میشود. با توجه به نرمال بودن توزیع این متغیر، بنابراین باید از آزمون پارامتریک میانگین تک نمونهای (t استیودنت)، جهت آزمون فرضیه مرتبط به این متغیر استفاده میشود. در آزمون t استیودنت، با توجه به اینکه در پرسشنامه تحقیق حاضر از مقیاس لیکرت پنج گزینهای استفاده شده است، مقدار آزمون (Test value) را برابر با ۳ در نظر گرفته و آزمون میشود که آیا میانگین متغیر مورد نظر در جامعه برابر با ۳ هست یا نه. صورت فرضیه آماری به شرح زیر است:
فرضیه صفر
فرضیه مقابل
در آزمون t استیودنت، هنگامی که سطح معنیداری (sig) کمتر از 05/0 باشد، فرض صفر رد شده، به عبارت دیگر میانگین متغیر برابر با 3 نیست. برای تعیین اینکه آیا میانگین متغیر بزرگتر یا کوچکتر از 3 است، باید به حد بالا و حد پایین توجه نماییم. چنانچه حد بالا و حد پایین هر دو مثبت باشند، بدین معنی است که میانگین جامعه در مورد آن متغیر بیشتر از 3 میباشد. منفیبودن این دو مقدار بدین معنی میباشد که میانگین متغیر مورد نظر در جامعه کمتر از 3 میباشد و این متغیر در جامعهی مورد بررسی در سطح پایینی قرار دارند (مؤمنی و فعال قیومی، 1389).
جدول 4- نتایج آزمون دوجملهای فرضیههای تحقیق |
|||||
فرضیه |
|
تعداد |
نسبت مشاهده شده |
سطح معنیداری |
نتیجهی آزمون |
فرضیه اول |
کوچکتر از 3 |
0 |
00/0 |
000/0 |
پذیرش فرضیه |
بزرگتر از 3 |
42 |
00/1 |
|||
فرضیه دوم |
کوچکتر از 3 |
0 |
00/0 |
000/0 |
پذیرش فرضیه |
بزرگتر از 3 |
42 |
00/1 |
|||
فرضیه سوم |
کوچکتر از 3 |
5 |
12/0 |
000/0 |
پذیرش فرضیه |
بزرگتر از 3 |
37 |
88/0 |
|||
فرضیه چهارم |
کوچکتر از 3 |
2 |
05/0 |
000/0 |
پذیرش فرضیه |
بزرگتر از 3 |
40 |
95/0 |
با توجه به اینکه مقدار sig برای فرضیههای اول، دوم، سوم و چهارم از 05/0 کمتر است، بنابراین فرض برابری نسبت با 5/0 رد میشود. به دلیل آنکه نسبتهای مشاهده شده برای تمامی این فرضیهها در گروه بزرگتر از 3 از 5/0 بیشتر است، بنابراین فرضیههای اول، دوم، سوم و چهارم پذیرفته میشوند.
جدول 5- نتایج آزمون میانگین تک نمونهای فرضیه پنجم
فرضیه |
میانگین |
t |
سطح معنیداری |
حد بالا منهای 3 |
حد پایین منهای 3 |
نتیجهی آزمون |
فرضیه پنجم |
85/3 |
88/8 |
000/0 |
653/0 |
04/1 |
پذیرش فرضیه |
در مورد فرضیه پنجم، چون مقدار sig از 05/0 کمتر است، بنابراین فرض صفر رد میشود، و با توجه به اینکه حد بالا و پایین هر دو مثبت میباشند، از این رو، میانگین متغیر بلوغ شخصیتی بزرگتر از 3 است. یعنی فرضیه پنجم تحقیق پذیرفته میشود.
3-3. رتبهبندی تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم
با استفاده از آزمون ناپارامتریک فریدمن، شدت تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم ملی به صورت نسبی رتبهبندی شدند. با توجه به خروجی نرمافزار (جدول 6)، به دلیل اینکه مقدار معنیداری (Sig.) از 05/0 کوچکتر است، ادعای یکسان بودن شدت تأثیر خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم تأیید نمیشود. لذا، میتوان تأثیرات خدمت سربازی را بر ابعاد قدرت نرم ملی به صورت توصیفی رتبهبندی کرد (جدول 7).
جدول 6 آزمون فریدمن
تعداد نمونه |
کای مربع |
درجه آزادی |
معنیداری (Sig.) |
42 |
39/11 |
4 |
022/0 |
جدول 7- رتبهبندی شدت تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم ملی |
|||
ردیف |
ابعاد قدرت نرم ملی |
میانگین رتبه |
رتبه نسبی |
1 |
حس تعلق به نظام |
58/3 |
1 |
2 |
روحیه تعاون و همکاری بینفردی |
11/3 |
2 |
3 |
خوداتکایی شخصی سربازان |
02/3 |
3 |
4 |
حس تعلق به سرزمین |
79/2 |
4 |
5 |
آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی |
50/2 |
5 |
با توجه به نتایج آزمون فریدمن، خدمت سربازی بیشترین تأثیر را به ترتیب بر روی 1- حس تعلق به نظام، 2- روحیه تعاون و همکاری بینفردی، 3- خوداتکایی شخصی سربازان، 4- حس تعلق به سرزمین و 5- آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی دارد.
نتیجهگیری
طبق یافتههای پژوهش مبنی بر تأیید فرضیه اول، دوره ضرورت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیرا در طی این دوره سربازان زندگی همراه با قناعت، صرفهجویی در منابع و دوری از تجملات را تجربه می کنند. یاد می گیرند در برابر سختیها مقاوم باشند، به قانون احترام بگذارند و حس روی پای خود ایستادن در آنها تقویت میشود. ما باید بتوانیم در جامعه یک خوداتکایی و خودباوری پدید آوریم که در برخورد با جامعههای رقیب احساس کاستی نکند. یکی از علتهای مهاجرت نخبگان، احساس روانی آنها به آینده جامعه خود است که خوش بینی و پیشرفت را در جای دیگری جستجو می کنند؛ این از ضعف قدرت نرم یک جامعه است. این احساس میتواند در بخش نظامی نیز وجود داشته باشد. اینکه ایران در بخش نیروهای نظامی (نیروی انسانی) نه تنها از قدرتهای منطقه عقب نیست بلکه طلایهدار توان دفاعی و بازدارندگی است. یکی از جنبههای تقویت این باور تقویت روحیه خوداتکایی سربازان و افزایش تحمل آنها در برابر سختی هاست. برای این منظور پیشنهاد میشود تجهیز، آموزش (توانمندسازی) و سازماندهی (شبکهسازی) نیروهای مومن و فداکار برای حضور در صحنههای مختلف، که از جمله ابزارهای افزایش قدرت نرم است، سرلوحه اهداف و آموزشهای خدمت سربازی قرار گیرد.
طبق یافتههای پژوهش مبنی بر تأیید فرضیه دوم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بینفردی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیار در طی این دوره سربازان با شیوه کار گروهی، زندگی جمعی، تشریک مساعی و روحیه کمک به هم نوع آشنا میشوند. این نکته بر اهل اندیشه پوشیده نیست که بنیان تکامل اجتماعى و رشد و تعالى جامعه بر وحدت استوار است. تجمع ظرفیتهاى انسانى، همفکرى و همکارى (تعاون) آنها براى پیشبرد اهداف اجتماعى و انجام کارهاى بزرگ، بدون وحدت وهمدلى، تعاون و همگرایى آحاد جامعه و همدلى که به همفکرى، همکارى و تعاون منجر مىشود، از ابزارها و منابع قدرت نرم جامعه مؤمنان محسوب مىشود. (جوشقانى، 1389، 230). وحدت و همگرایى در جامعه توحیدى، پیش از آنکه دستورى وحیانى باشد، امرى عقلانى است و بیش از آنکه مطلوبى دینى باشد، ضرورتى عینى است، چرا که وحدت در نظام اجتماعى اسلام، تداوم حاکمیت وحدت در نظام تکوین و تشریع است؛ وحدت نه تنها در عقاید و شریعت اسلام ریشه دارد که حیات امت اسلامى و تاریخ این امت برآن استوار است. وحدت و همگرایى هدفى عالى و آرمانى است که اگر به خوبى تبیین شود ودر جامعه اسلامى تحقق یابد، گذشته عزتمندانه اسلام و مسلمانان و تاریخ درخشان فتح خندق و خیبر را تداعى مىکند (وطندوست، 1389، 11).
مبنی بر تأیید فرضیه سوم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد. زیرا در این دوره سربازان با بخشهای مختلف سرزمین ایران آشنا میشوند و باورهای منفیشان نسبت به خصیصههای سرزمینی ایران تغییر میکند. با تغییر در باورهای منفی و ایجاد باورهای مثبت میتوان مولفههای عاطفی نگرش را که همان حس تعلق به سرزمین است را تقویت نمود. طبق تحقیقاتی که در حوزه نگرش صورت گرفته مولفه عاطفی منجر به مولفه رفتاری میشود که باعث بروز رفتاری مبتنی بر احساسات و عواطف فرد است. لذا مولفه عاطفی منجر به مولفه رفتاری شده که باعث رفتارهایی در جهت تقویت قدرت نرم میشود. برای مثال سرباز با اصیلت کرمانی که شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک را تجربه کرده است در صورت انتقال به شمال کشور برای انجام خدمت سربازی در اثر حضور در بخش دیگری از سرزمین حتی مدتها پس از طی دوره خدمت نسبت به آن منطقه و کلیت آن جغرافیا احساس مثبت خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد میشود حداقل بخشی از خدمت سربازان در مناطقی غیر از منطقه زندگی آنها باشد. در مواردیکه سربازان طبق دستور العملهای قانونی (متاهلین) در شهر خود هستند نیز میتوان با برگزاری دورههای کوتاه مدت یک هفتهای این شرایط را تجربه نمود.
مبنی بر تأیید فرضیه چهارم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد. زیرا در این دوره سربازان به نقش خود در تامین امنیت و سرنوشت کشور، تلاش حاکمیت برای پیشبرد توسعه متوازن و مساوی درسراسر کشور و واگذاری راس امور به مردم آگاه میشوند. فراهم کردن امکانات توسط یک نظام معیاری برای کارآمدی آن است (نوروزی و همکاران، 1391). تصور کارآمد بودن نظام باعث حب بیشتر در سربازان نسبت به نظام حکومتی خویش و از این طریق افزایش مشروعیت و مقبولیت حکام در نزد مردمان میشود. نتیجه این امر چیزی جر افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی و انسجام ملی نیست. پس پیشنهاد میشود که سربازان مربوط به مناطق توسعه یافته تر کشور را به مناطقی اعزام دارند که در آنها در توسعه کمتری اتفاق افتاده است. از طرفی این سربازان خواهند فهمید که ایران برای مراقبت از مرزها و تامین امنیت کشور خویش به چه میزان نیرو و امکانات نیاز دارد. برای مثال سرباز با اصلیت آذری را به مناطقی چون سیستان و بلوچستان یا اهواز به عنوان بخشهایی کمتر توسعه یافته ایران برای خدمت سربازی اعزام کرد تا بدانند که نسبت به منطقه سرزمینی آنها نه تنها کم لطفی نشده است، حتی نسبت به مناطق دیگر ایران بیشتر مورد توجه مسئولین و حکام قرار گرفته اند. علاوه بر این موارد پیشنهاد میشود با بازتعریف دورههای آموزشی سربازان را نسبت به نقش مهم و موثر خود در تامین امنیت کشور آگاه ساخت. همچنین میتوان بوسیله فنون ارتباطی (تبلیغات، روابط عمومی، همایش، فضای مجازی و...) نقش سربازان را در تامین امنیت کشور در اذهان عمومی ارتقا بخشید و جایگاهی ویژه برای آن ترسیم نمود. بدین ترتیب سربازان خود را بخشی از بدنه نظام احساس نموده و نسبت به آن احساس تعلق خواهند داشت.
مبنی بر تأیید فرضیه پنجم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیرا در طی دوره خدمت سربازی به دلیل پراکندگی سربازان در پهنه سرزمین ایران، آنها نسبت به خرده فرهنگها و قومیتها آشنا یی پیدا می کنند. با تاریخ و تمدن و جغرافیای وسیع و سبک زندگی ایرانی آشنا میشوند. قدرت نرم به مولد نیاز دارد و از مهمترین تولیدکنندگان قدرت نرم فرهنگ است (نای، 1387). فرهنگ در گفتمانهاى متعارض (گفتمان اسلامى یا غربى) مولفههاى متنوع و متضادى دارد. در گفتمان اسلامى مجموعهاى از فرهنگها به تولید قدرت نرم منتهى مىشوند. بنابراین آشنایی با مجموعههای فرهنگی در پهنه سرزمینی کشور موجب تقویت قدرت نرم میشود. در این راستا، بازآفرینى فرهنگ بومى و دینى، نیازمند «هسته گفتمانى» و همچنین دال برتر است. ساختارهاى متزلزل تنها در شرایطى بقا مىیابند که قالبهاى معنایى و مفهومى، هویت و معناى خود را حفظ و باز تولید کنند (ترابى، 1387، 87). شناسایی قدرت نرم، شائبه و کارکردها و رویکردهای آن، دستیابی به مفهوم بومی و شناسایی حوزه و گستره آن، همچنین راهکارهای رسیدن و در اختیار داشتن قدرت نرم میتواند به عنوان یکی از اولویتهای فرهنگی کشور محسوب گردد و نسبت به آن اقدام عملی صورت پذیرد. بدیهی است این موضوع در سند چشم انداز 1404 لحاظ شده و می بایست در سطح دستگاههای اجرایی پیگیری شود. برای رسیدن به این هدف و در اختیار داشتن این قدرت باید الزامات و ابزارها، شیوهها و سیاستها را در سطح دستگاههای اجرایی مهیا کرد و زیرساختهای فرهنگی مرتبط با آن را ایجاد نمود. بدون شک یکی از این زیرساختهای مرتبط و مهم دوره سربازی است. در این راستا سازمان وظیفه عمومی به عنوان متولی دوره سربازی با در اختیار داشتن بخش عظیمی از جمعیت جوان کشور میتواند نقش بسیار موثری در تقویت قدرت نرم داشته باشد. در این پژوهش به اهمیت فرهنگهاى مولد قدرت نرم، به عنوان پایههاى اساسى جنگ نرم اشاره کردیم. از فرهنگهاى مولد قدرت نرم کنکاش شده در گفتمان اسلامى مىتوان به فرهنگ ایثار، فرهنگ شهادت، فرهنگ همیارى، تعاون وهمکارى، فرهنگ جهاد، فرهنگ حقیقت محورى، فرهنگ مقاومت وپایدارى، فرهنگ انتظار و امید به آینده اشاره کرد که هریک آنها به تنهایى تولید کننده قدرت نرم در گفتمان اسلامى- ارزشى هستند که با تقویت آنها مىتوان بر قدرت نرم کشور افزود. بنابراین پیشنهاد میشود در طی خدمت سربازی به تقویت مولفههای مذکور توجه بیشتر شده و بسترهای تقویت و امتزاج فرهنگی فراهم شود.