نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

از منظر نظام‌های سکولار و مادی‌گرای غرب، دوره نظام‌وظیفه به صورت غیرحرفه‌ای و کنونی آن در ایران از سودمندی لازم برخوردار نیست، اما از دیدگاه نویسندگان مقاله، در نظام ارزشی جمهوری اسلامی ایران، خدمت سربازی می‌تواند واجد ارزش‌های والایی باشد که باعث افزایش قدرت ملی، به خصوص در عرصه نرم، شود. هدف اصلی پژوهش حاضر واکاوی کارکردهای فردی-اجتماعی دوره نظام‌وظیفه و بررسی تأثیر این کارکردها بر ارتقای قدرت نرم ملی است. روش تحقیق پژوهش حاضر آمیخته اکتشافی مبتنی بر فن دلفی است، که در گام اول با استفاده روش تحقیق کیفی، کارکردهای دوره نظام‌وظیفه بر افزایش قابلیت‌های فردی و اجتماعی مشمولین شناسایی‌شده و در گام دوم با انجام پیمایش (روش تحقیق کمی) تأثیرات شناسایی‌شده مورد راست آزمایی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دوره نظام‌وظیفه باعث افزایش خوداتکایی شخصی سربازان، افزایش روحیه تعاون و همکاری بین فردی، آشنایی بافرهنگ مردمان ایران اسلامی، افزایش حس تعلق سرزمینی و افزایش حس تعلق سربازان به نظام می‌گردد. این تأثیرات می‌تواند در افزایش آگاهی‌ها و توانایی‌های جوانان نقش مهمی ایفا کرده و در بلندمدت موجب ارتقای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

مقدمه

نظام جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون با تهدیدات و چالش­های متعددی مواجه بوده است. این تهدیدات در سال­های آغازین پیروزی انقلاب بیشتر ماهیت سخت داشته، که از جمله این تهدیدات سخت می‌توان به جنگ تحمیلی، عملیات طبس، کودتا و اقدامات تروریستی گروهک­ها به ویژه منافقین اشاره کرد. اما در دو دهه گذشته ماهیت اکثر تهدیدها تغییر کرده، به صورتی که بیشتر در قالب تهدیدات نرم بروز می‌کند (ابوالفتحی و نوری، 1392).

مسئله تهاجم فرهنگی از مهم‌ترین تهدیدات نرم است که همواره در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز مورد توجه و تذکر بوده است. همان طور که ایشان فرمودند: «تهاجم فرهنگى این است که یک مجموعه – سیاسى یا اقتصادى – براى مقاصد سیاسى خود و براى اسیر کردن یک ملت، به بنیان‏‌هاى فرهنگى آن ملت هجوم مى‌برد. آنچه ما آن را تهاجم فرهنگى دشمن مى‌نامیم و پیوسته مردم هوشیار خود و بیش از همه جوانان را به مجاهدت در برابر آن فرا می‏‌خوانیم، همانا کوشش همه جانبه‌ دشمنان ما با استفاده از همه‌ ابزارهاى تبلیغى و خبرى و سیاسى و امنیتى براى برانگیختن همین دشمن درونى است.» (مقام معظم رهبری، 1377). همچنین ایشان در فرازی دیگر این‌گونه هشدار دادند که: «همه باید مسائل فرهنگى را جدى بگیرند. مظهر این تهاجم، همان اباحی‌گرى است که از راه خدشه در اعتقادات، تشویق جریان‌هاى خلاف اخلاق در جامعه و تشویق و ترویج انواع و اقسام فسادها ایجاد مى‌شود. اینها چیزهایى است که همه‌ مسئولان کشور باید به آن بسیار توجه کنند و فقط مخصوص مسئولان فرهنگى نیست.» (مقام معظم رهبری، 1380). نکته کلیدی در بیانات ایشان این است که مسئولیت مقابله با تهدیدات نرم به ویژه تهاجم فرهنگی فقط مختص مسئولان فرهنگی نظام نیست، بلکه تمامی مسئولین و سازمان­های نظام باید در این زمینه برنامه­ریزی داشته و اقدام نمایند. سازمان وظیفه عمومی نیز که سالانه تعداد کثیری از جوانان را تحت عنوان خدمت سربازی جذب می­نماید، می­بایست با برنامه­ریزی مدون ضمن آماده ساختن مشمولین جهت مقابله با تهدیدات سخت دشمنان، با نهادینه کردن مؤلفه­های قدرت نرم در مشمولین، آمادگی آن‌ها را جهت مقابله با تهدیدات نرم و جنگ نرم دشمنان تقویت نماید. باید توجه نمود که تأثیرات این آموزش­ها و ارتقای توان مقابله مشمولین با تهدیدات نرم اثر بلندمدت خواهد داشت. از این رو، مسئله اصلی تحقیق حاضر بررسی تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی بر افزایش قدرت نرم ملی است.

 

2. مبانی نظری و مفهومی پژوهش

1-1. قدرت نرم

با تحولات صورت گرفته در عرصه بین­المللی و اهمیت یافتن تضادهای هویتی و فرهنگی و به همراه کاربرد بیشتر تهدیدات و جنگ نرم، تغییرات مهمی در مفهوم امنیت ملی رخ داده است. از این رو، شکل سنتی قدرت و کاربرد آن با چالش مواجه شده تا چهره جدیدی از قدرت که اجتماعی بوده و در پیوند با مفهوم سرمایه اجتماعی است، در کانون توجه قرار گیرد (ابوالفتحی و نوری، 1392). موضوع قدرت نرم، ابزارها و مؤلفه‌های آن از جمله موضوعاتی است که با وجود سابقه‌ای کوتاه در متون مکتوب سیاسی و بین‌المللی، مورد توجه بسیاری از سیاستمداران و سیاست سازان جهانی، خصوصاً در چند سال گذشته قرار گرفته است. قدرت نرم به آن دسته از قابلیت‌ها و توانایی‌های کشور اطلاق می‏‌شود که با به‌کارگیری ابزاری­هایی چون فرهنگ، آمال و یا ارزش‌های اخلاقی به صورت غیرمستقیم بر منافع یا رفتارهای دیگر کشورها اثر می‏‌گذارد. علاوه بر این قدرت نرم در بعد داخلی به واسطه‌ی مشروعیت سیاسی دولت ایجاد و با افزایش اعتماد، وفاق، همبستگی ملی و سرمایه اجتماعی افزایش می‏‌یابد (قربانی شیخ‌نشین، کرمی و عباس زاده، پاییز 1390، ص35).

قدرت نرم، قدرتی است که با استفاده از آن باعث می‌شویم دیگران از روی رضایت مطابق خواست ما رفتار کنند. به عبارت دیگر، با استفاده از قدرت نرم بر گزینه­ها یا ترجیحات طرف مقابل نفوذ می‌کنیم و آن‌ها را مطابق میل خود تغییر می‌دهیم، بدون اینکه طرف مقابل احساس اجبار کند (قنبرلو، 1390). چنان که جوزف نای تمثیل می‌آورد، زمانی که والدین در تربیت فرزندان روی باورها و ارزش‏های صحیح تأکید نمایند، قدرتشان بر آن‌ها بیشتر و پایدارتر خواهد بود، اما اگر به روش‌هایی چون تنبیه و محروم سازی تکیه کنند، چنین قدرتی حاصل نخواهد شد. قدرت نرم فراتر از ترغیب یا توانایی تحریک دیگران به انجام کاری از طریق استدلال است. قدرت نرم دربردارنده توانایی جذب یا شیفته سازی می‌باشد. به عبارت ساده‌تر قدرت نرم عبارت است از قدرت جذب‌کننده (Nye, 2004: 124).

دو تعبیر محدود و گسترده از قدرت نرم وجود دارد: در تعبیر محدود، قدرت نرم مشابه نفوذ فرهنگی است. صاحب‌نظران مشهوری شامل نایل فرگوسن و یوزف یوفه با این رویکرد به قدرت نرم می‌نگرند. اما در تعبیر گسترده، قدرت نرم مترادف با قدرت غیرنظامی است و علاوه بر نفوذ فرهنگی، توانمندی اقتصادی را نیز شامل می‌شود (Vuving, 2009).

 

1-2. قدرت نرم در دوره پس از جنگ سرد

در سال‏های اولیه بعد از جنگ سرد، جنگ در عرصه بین‌الملل برای مدت زمانی به صورت هنجار مذموم بین‌المللی درآمد و در مقابل، اعمال نفوذ غیراجباری محبوبیت فراگیر پیدا کرد .عوامل زیادی در توجه بیشتر محافل سیاسی و علمی به قدرت نرم در سال‏های پس از جنگ سرد دخالت داشته‌اند که عمده‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند (امام­زاده فرد، 1389):

الف. پیشرفت‏های عمده در فناوری تسلیحاتی که جنگ‏ها را بیش از گذشته پرهزینه، ویرانگر و نابودکننده کرده­اند.

ب. پی بردن استراتژیست‏های نظامی به این موضوع که جنگ‏ها دیگر همچون گذشته حداقل هدف‏های سیاسی دولت‏ها را برآورده نمی‌کند. اقدامات ناتو در افغانستان و عملیات نیروهای آمریکائی- انگلیسی در عراق شواهدی بر این موضوع هستند.

ج. گسترش بی­سابقه جوامع علمی و دانش بنیان در نتیجه جهانی شدن فرهنگ، جنبش تنویر افکار جدیدی را به وجود آورده که استدلال اولیه آن بر ناهمخوانی جنگ و عملیات نظامی و به‌کارگیری هر گونه قدرت سخت با فرایندهای شکل­گیری مردم‌سالاری، جامعه مدنی و ارتقاء حقوق بشر است.

 

1-3. منابع و شاخص­های قدرت نرم

چنان که قدرت نرم را با همان تعریف کلی، قدرت جذب‌کننده تعریف کنیم، برای شناسایی مبانی آن باید روی خصیصه‌هایی تأکید کنیم که هر یک به نحوی می‌توانند منشأ اعمال قدرت نرم باشند. قدرت نرم پدیده­اى اجتماعى و مرتبط با مؤلفه‌های محیطى است. قدرت سخت بر سرمایه مادى بازیگر و قدرت نرم بر سرمایه اجتماعى بازیگر استوار است (افتخارى، 1387). جوزف نای عوامل زیر را به عنوان منابع قدرت نرم برمی­شمارد (Nye, 2004: 11):

الف. فرهنگ (بخش‌هایی که براى دیگران جذاب است)

ب. ارزش‏های فرهنگی بازیگر یا بازیگران سیاسی

ج. خط­مشی‏های سیاست‌مداران و نهادها

قدرت نرم هر کشور از سه منبع نشأت مى‏گیرد: فرهنگ، ارزش‌های سیاسى، و سیاست خارجى (Nye, 2005). فرهنگ، مجموعه‌ای از ارزش‏ها و رویه­هایى است که به جامعه معنا مى‏بخشد. زمانى که فرهنگ یک کشور، ارزش‌های جهان‌شمول را دربر مى‏گیرد و سیاست‌های آن، ارزش‏ها و منافعى را ارتقا مى‏بخشد که دیگران نیز در آن سهیم هستند، به دلیل جاذبه­آفرینى، احتمال دستیابى به نتایج مطلوب براى آن کشور فراهم مى‏شود. سیاست‌های داخلى و خارجى دولت‏ها نیز مى‏تواند بر قدرت نرم تأثیر بگذارد. سیاست‌های دولت اعم از داخلى و خارجى که ریاکارانه، متکبرانه، بى­تفاوت نسبت به نظر دیگران یا مبتنى بر رویکرد کوته­نظرانه نسبت به منافع جهانى باشند، منجر به تضعیف قدرت نرم یک کشور خواهند شد؛ درحالی‌که تلاش براى ارتقاى حقوق بشر و دمکراسى عامل مهمى در تقویت نفوذ خواهد بود. مى‏توان چنین استدلال کرد ارزش­هایى که یک دولت در رفتار داخلى خود، در نهادهاى بین­المللى و سیاست‌های خارجى مورد حمایت قرار مى‏دهد، اولویت‌های دیگران را شدیداً متأثر مى‏سازد. نهادها نیز مى‏توانند قدرت نرم یک کشور را تقویت کنند. ارتباط‌های فردى، مجراى مهم دیگرى براى اعِمال قدرت نرم هستند (هرسیج و تویسرکانی، 1389). بر این اساس، قدرت نرم - چیزى فراتر از قدرت فرهنگى است و دیگر اینکه به اندازه قدرت سخت، وابسته به دولت نیست و تنها در چنبره حکومت محبوس نبوده (Nye, 2002) و فرهنگ عمومى جامعه تأثیر فراوانى بر آن دارد؛ بنابراین، از مهم‌ترین تمایزات قدرت سخت و نرم، مردمی بودن و غیررسمی قدرت نرم است.

 

 

 

در سال 2008 نای مفاهیم قدرت سخت و نرم را به فرد فرد رهبران سیاسی نیز تعمیم داد. جوزف نای استدلال می‌کند که:

اولاً. قدرت نرم چیزی بیش از نفوذ است، زیرا نفوذ می‌تواند با خود تهدید و پاداش بیاورد که از عناصر قدرت سخت­اند.

ثانیاً. قدرت نرم چیزی بیشتر از وادار کردن و یا توانایی مجاب کردن مردم از طریق استدلال است، هر چند این از بخش عمده قدرت نرم است.

به نظر نای منابع قدرت نرم کندتر، پخش و پراکنده‌تر و پر زحمت تر از منابع قدرت سخت می‌باشند .(Nye, 2004: 100) قدرت نرم همچنین کالاهای غیرنظامی مثل تحریم‏های اقتصادی را در بر نمی‌گیرد، زیرا تحریم‏های اقتصادی به طور مشخص برای مجبور کردن اتخاذ می‌شوند و بنابراین، شکلی از قدرت سخت‌اند. برعکس، برخی اوقات نیروی نظامی، که قاعدتاً بر قدرت سخت استوار هستند، می‌تواند نقش قدرت نرم را بازی کند. دیکتاتورهایی چون هیتلر و استالین اسطوره‏های شکست‌ناپذیری و اجتناب‌ناپذیری را به کار گرفتند تا انتظارات مشترکی را در مردم خود به وجود آورده و نیز دیگران را جلب نمایند تا به کاروان هواداران آنان بپیوندند (امام­زاده فرد، 1389).

میشل فوکو معتقد است در قدرت نرم نوعی اجبار به طور غیرمستقیم از نوع قدرت سخت پدیدار می‌شود و کارکردی دارد که در بسیاری از موارد، قدرت سخت از انجامش عاجز می‌ماند. قدرت نرم نه زور است و نه پول «در قدرت نرم، روی ذهنیت­ها سرمایه­گذاری می­شود. در این نوع قدرت، از جذابیت برای ایجاد اشتراک بین ارزش­ها و از الزام به همکاری در راستای رسیدن به خواست­ها بهره­گیری می­شود (بلوردی، 1390). در حال حاضر کارشناسان و متخصصان بسیاری تلاش دارند تا با شناخت ظرفیت‌ها و توانمندی‌های کشور متبوع خویش، مؤلفه‌ها و ابزارهای بالقوه این نوع از قدرت را در کشور خود شناسایی نموده، با ارائه جذاب آن به افکار عمومی جهان، سطح کلی اقتدار کشور خویش را در فضای به شدت رقابتی کنونی ارتقا دهند (گلشن پژوه، 1387). اگر بازیگری موفق شود قدرت خود را بر اساس ضوابط آن نهادها هماهنگ کند، دیگر نیازی نیست تا بازیگر مسلط به شیوه سنّتی عمل و برای تحقق خواست خود از نیروی نظامی یا تهدیدات خشن استفاده کند. اگر فرهنگ و ایدئولوژی بازیگر مسلط، جذابیت داشته باشد، دیگران با شوق و سرعت زائدالوصفی در راستای مورد نظر قدرت مسلط حرکت و حتی فکر خواهند کرد (گروه مطالعات امنیتی، 1387، ص44).

از آنجا که سرمایه اجتماعی نقشی بسیار مهم در افزایش اعتماد، همبستگی، تقویت وحدت ملی و به تبع آن مشروعیت سیاسی دارد، با افزایش سرمایه اجتماعی در سطح جامعه می‌توان قدرت نرم را افزایش داد، و از طریق افزایش قدرت نرم می­توان موجبات خنثی‌سازی تهدیدات نرم­ غرب را فراهم آورد. امروزه سرمایه اجتماعی، نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع به خصوص در زمینه امور حکومت­داری، تقویت مشروعیت سیاسی، ارتقای ظرفیت نظام سیاسی و افزایش قدرت نرم ایفا می‌کند. بنابراین افزایش قدرت فرهنگی به عنوان مبنایی اساسی برای قدرت ملی و پیروزی در جبهه جنگ نرم مورد تأکید محققان قرار گرفته است (ابوالفتحی و نوری، 1392).

 

2. روش تحقیق

هدف پژوهش حاضر کاربردی بوده و با توجه به ناشناخته شدن موضوع تحقیق، در پژوهش حاضر از روش تحقیق آمیخته اکتشافی استفاده شده است (Hesse-Biber, 2010: 187). در گام اول با استفاده از تحقیق کیفی مبتنی بر تکنیک دلفی سیاستی، کارکردهای فردی-اجتماعی دوره نظام وظیفه و تأثیر آنها بر ارتقای قدرت نرم ملی شناسایی شده و مدل تحقیق بر اساس نتایج مصاحبه با خبرگان تدوین شد. در گام دوم با استفاده از روش تحقیق کمی مبتنی بر تکنیک دلفی کلاسیک، مدل تدوین شده در گام اول مورد آزمون قرار گرفت. در پژوهشی حاضر از مصاحبه و مطالعه کتابخانه­ای در مرحله کیفی و از پرسشنامه در مرحله کمی به عنوان ابزارهای اصلی گردآوری داده­ها استفاده شده است. روش دلفی فرآیندی دارای ساختار برای پیش­بینی و کمک به تصمیم­گیری در طی فرایندهای پیمایشی، جمع­آوری اطلاعات و در نهایت، اجماع گروهی است (Kennedy, 2004: 504-511). درحالی‌که اکثر پیمایش­ها سعی دارند به سؤال «چه هست؟» پاسخ دهند دلفی به سؤال «چه می­تواند؟/ چه باید باشد؟» پاسخ می‏دهد (Powell, 2003: 376-382). از این رو، سؤال اصلی در تحقیق حاضر این است که «چگونه می­توان از خدمت سربازی در راستای افزایش قدرت نرم ملی بهره جست».

روش دلفی به سه دسته اصلی: کلاسیک، سیاستی و تصمیمی تقسیم­بندی می­شود: دلفی کلاسیک دارای مشخصات: گمنامی متخصصین (جهت جلوگیری از تأثیر افراد بر روی یکدیگر)، بازخورد کنترل شده، تحلیل کمی و تمرکز بر اجماع است (Chu, 2008; Chamorro, 2012). دلفی سیاستی ابزار تسهیل­سازی بوده و داده­های آن کلامی است، و رسیدن به اجماع ضرورتی ندارد. هدف نهایی در این حالت انتخاب مناسب­ترین سیاست است. دلفی تصمیمی، پانلی متشکل از افراد در موقعیت تصمیم­گیری است. قابل ذکر است که دلفی به انواع دیگری از قبیل عددی، تاریخی، تعدیل‌شده و زمان واقعی نیز تقسیم‌بندی شده که ناشی از تفسیر و کاربرد در موقعیت­های گسترده است (Keeney, 2010). در تحقیق حاضر از ترکیبی از روش­های دلفی کلاسیک و سیاستی استفاده شده است، به نحوی که در مرحله اول با انجام مصاحبه با خبرگان، ­نظرات کارشناسانه آن‌ها در مورد تأثیرات فردی- اجتماعی خدمت سربازی بر افزایش قدرت نرم ملی دریافت شد. در گام دوم تحقیق بر اساس نقطه­نظرات خبرگان، پرسشنامه­ای تنظیم و بین گروه بزرگ­تری از خبرگان جهت رسیدن به اجماع توزیع گردید.  

پژوهش حاضر در بازه زمانی سال 1392 صورت پذیرفته است که اساتید و دانشجویان دکتری دانشگاه تهران در رشته­های علوم انسانی و اجتماعی به عنوان خبرگان تحقیق انتخاب شده­اند. هدف از انتخاب این جامعه آماری استفاده از نظرات کارشناسانه خبرگان حوزه قدرت نرم ملی است، که این امر منجر به افزایش دقت و اعتبار یافته­های تحقیق می­­گردد. برای این منظور، در فاز اول تحقیق با انجام مصاحبه با 7 تن از خبرگان، تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی شناسایی شدند. در فاز دوم تحقیق، بر اساس تأثیرات فردی-اجتماعی خدمت سربازی شناسایی‌شده در فاز اول، پرسشنامه­ای تنظیم‌شده و بین 42 نفر از خبرگان توزیع گردید. به منظور تحلیل داده­­ها و آزمون فرضیه­ها از آزمون­های K-S، آزمون پارامتریک میانگین تک­جامعه­ای و آزمون­ ناپارامتریک دوجمله­ای با استفاده از نرم­افزار SPSS استفاده شده است.

پرسشنامه پژوهش شامل پنج بخش اصلی است. در بخش اول پرسشنامه، نظرات خبرگان در مورد تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان مورد سؤال قرار گرفته است. در بخش دوم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بین سربازان مورد سنجش قرار گرفته است. در بخش سوم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش آشنایی سربازان با فرهنگ مردمان ایران اسلامی، در بخش چهارم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش حس تعلق سرزمینی، و در بخش پنجم پرسشنامه تأثیرات خدمت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام مورد سنجش قرار گرفته است. با استفاده از روش اعتبار محتوا، روایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت، برای این منظور پرسشنامه توسط شش از نفر متخصصین مورد بررسی قرار گرفته و اصلاحات لازم اعمال شد. همچنین با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آزمون در جدول 1 ارائه شده است.

 

جدول 1- پایایی پرسشنامه تحقیق

 

خوداتکایی شخصی سربازان

روحیه تعاون و همکاری بین فردی

آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی

حس تعلق سرزمینی

حس تعلق سربازان به نظام

تعداد سؤالات

11

6

8

2

5

آلفای کرونباخ

762/0

743/0

833/0

712/0

792/0

 

بنابراین، با توجه به اینکه ضریب آلفای کرونباخ هر سه بخش پرسشنامه بالاتر از 7/0 می‌باشد، لذا پرسشنامه از پایایی مورد قبولی برخوردار است.

 

3. تحلیل داده­های آماری

3-1. یافته­های مرحله کیفی تحقیق

در گام اول تحقیق، با استفاده از تحقیق کیفی مبتنی بر تکنیک دلفی سیاستی، تأثیرات دوره نظام وظیفه بر ارتقای قدرت نرم ملی شناسایی شده و فرضیه­هایی بر اساس نتایج مصاحبه با خبرگان تدوین شد. برای تحلیل متن مصاحبه با خبرگان از تکنیک تحلیل محتوا استفاده شده است. بر اساس نتایج تحلیل، خدمت سربازی از دو جنبه فردی و اجتماعی کارکردهای مطلوبی به همراه دارد. از نظر کارکرد فردی خدمت سربازی باعث افزایش خوداتکایی شخصی سربازان می­گردد. و از نظر کارکردهای اجتماعی، خدمت سربازی باعث افزایش روحیه تعاون و همکاری بین سربازان، افزایش آشنایی سربازان با فرهنگ مناطق مختلف ایران، افزایش حس تعلق سربازان به سرزمین ایران و در نهایت افزایش حس تعلق سربازان به نظام می­گردد. این کارکردهای مثبت فردی و اجتماعی باعث افزایش قدرت نرم ملی ایران می­گردد، زیرا با نهادینه شدن این ویژگی­های مثبت فردی و اجتماعی در بین مشمولین، آسیب­پذیری آنها در برابر تهدیدات نرم دشمنان، به ویژه تهاجم فرهنگی کاهش­ می­یابد. نتایج تحلیل محتوای مصاحبه با خبرگان در قالب جدول 2 ارائه شده است.

 

جدول 2- نتایج تحلیل مصاحبه با خبرگان

 

کارکرد سربازی

ابعاد کارکرد

1

خوداتکایی شخصی سربازان

سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی مستقل را تجربه می­کنند.

2

سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی همراه با قناعت را تمرین می­کنند.

3

سربازان در دوره خدمت وظیفه قانون­گرایی و احترام به قانون را یاد می­گیرند.

4

سربازان در دوره خدمت وظیفه نحوه صرفه‌جویی در منابع را یاد می­گیرند.

5

در دوره خدمت وظیفه خودکفایی و خود‌اتکایی در وجود سربازان تقویت می­شود.

6

در دوره خدمت وظیفه حس استقلال‌طلبی و اتکای به خود در وجود سربازان تقویت می­شود.

7

سربازان در دوره خدمت وظیفه دوری از تجملات را می­آموزند.

8

در دوره خدمت وظیفه پویایی و پشتکار در وجود سربازان تقویت می­شود.

9

سربازان در دوره خدمت وظیفه مهارت­های زندگی شخصی را یاد می­گیرند.

10

سربازان در دوره خدمت وظیفه مقابله با سختی­ها را یاد می­گیرند.

11

در دوره خدمت وظیفه قدرت تحمل سربازان در برابر سختی­ها افزایش می­یابد.

12

روحیه تعاون و همکاری بین فردی

سربازان در دوره خدمت وظیفه با شیوه انجام کار گروهی آشنا می­شوند.

13

سربازان در دوره خدمت وظیفه زندگی دسته­جمعی را تمرین می­کنند.

14

دوره خدمت وظیفه باعث اجتماعی شدن سربازان می­شود.

15

دوره خدمت وظیفه باعث تقویت روحیه ایثار و کمک به هم نوع می­شود.

16

سربازان در دوره خدمت وظیفه تشریک مساعی و همکاری با یکدیگر را فرامی‌گیرند.

17

سربازان در دوره خدمت وظیفه بافرهنگ ایثارگری و شهادت‌طلبی خو می­گیرند.

18

آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی

سربازان در دوره خدمت وظیفه با خرده­فرهنگ­ها و قومیت­ها آشنا می­شوند.

19

سربازان در دوره خدمت وظیفه با اخلاق اسلامی آشنا می­شوند.

20

سربازان در دوره خدمت وظیفه با فرهنگ و آداب رسوم دیگر اقوام ایرانی آشنا می­شوند.

21

دوره خدمت وظیفه موجب امتزاج فرهنگی و قومی می­شود.

22

سربازان در دوره خدمت وظیفه با جغرافیای وسیع ایران آشنا می­شوند.

23

سربازان در دوره خدمت وظیفه با تاریخ و تمدن ایران آشنا می­شوند.

24

دوره خدمت وظیفه موجب احساس قرابت و نزدیکی با دیگر اقوام و گروه­های ایرانی می‌شود.

25

سربازان در دوره خدمت وظیفه با سبک زندگی ایرانی – اسلامی آشنا می‌شوند.

26

حس تعلق سرزمینی

در دوره خدمت وظیفه، به دلیل زندگی مشمولین در بخش­های مختلف سرزمین ایران باعث افزایش حس تعلق سربازان به کشور می­گردد.

27

در دوره خدمت وظیفه حب به وطن در سربازان نهادینه می­شود.

28

حس تعلق سربازان به نظام

دوره خدمت وظیفه باعث می­شود سربازان نقش خود را در تأمین امنیت و سرنوشت کشور درک کنند.

29

در دوره خدمت وظیفه، سربازان به نقشی که در سرنوشت مملکت خود دارند آگاهی می­یابند.

30

در دوره خدمت وظیفه سربازان می­فهمند که تأمین امنیت کشور و رأس امور به مردم واگذار شده است.

31

در دوره خدمت وظیفه سربازان از تلاش حاکمیت برای توسعه متوازن در اقصی نقاط کشور آگاه می­شوند.

32

در دوره خدمت وظیفه سربازان به توزیع مساوی امکانات در جامعه از سوی حکومت پی می­برند.

 

 

 

با توجه به نتایج تحلیل مصاحبه با خبرگان و بررسی ادبیات موضوعی مدل تحقیق تنظیم گردید، و بر اساس مدل فرضیه­های زیر تدوین گردید:

فرضیه اول: دوره ضرورت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان تأثیر مثبت دارد.

فرضیه دوم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بین­فردی سربازان تأثیر مثبت دارد.

فرضیه سوم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سرزمینی سربازان تأثیر مثبت دارد.

فرضیه چهارم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد.

فرضیه پنجم: دوره ضرورت سربازی بر افزایش آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی سربازان تأثیر مثبت دارد.

 

3-2. آزمون فرضیه­های تحقیق

در این بخش فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار می­گیرد. به منظور انتخاب آزمون مناسب برای آزمون فرضیه­ها، ابتدا می­باید از توزیع آماری متغیرهای تحقیق اطمینان حاصل شود. برای آزمون نرمال بودن توزیع نمرات عامل­های استخراج‌شده از پرسشنامه، از آزمون کولوموگراف- اسمیرنوف (KS) استفاده شد. فرضیه­های آزمون KS به شرح زیر می­باشد:

  • آزمون نرمال بودن نمرات عامل xxx

توزیع نمرات عامل xxx نرمال است : Ho

توزیع نمرات عامل xxx نرمال نیست : H1

 

جدول3- نتایج آزمون نرمال بودن نمرات عامل­های تغییرات در ماهیت تهدیدات نوین

عامل

خوداتکایی شخصی سربازان

روحیه تعاون و همکاری بین­فردی

آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی

حس تعلق سرزمینی

حس تعلق سربازان به نظام

میانگین

95/3

07/4

84/3

88/3

12/4

انحراف معیار

423/0

419/0

617/0

582/0

513/0

معنی­داری (sig)

005/0

036/0

179/0

000/0

013/0

توزیع آماری

غیرنرمال

غیرنرمال

نرمال

غیرنرمال

غیرنرمال

 

با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون KS (جدول 3) بدلیل اینکه عدد معنی­داری بدست آمده برای متغیرهای خوداتکایی شخصی سربازان، روحیه تعاون و همکاری بین­فردی، حس تعلق سرزمینی و حس تعلق به نظام از 5 درصد (05/0) کمتر است فرض Ho رد شده، یعنی فرض نرمال بودن توزیع این متغیرها پذیرفته نمی­شود. با توجه به نرمال نبودن توزیع این متغیر، بنابراین از آزمون­ ناپارامتریک، آزمون دوجمله­ای، جهت آزمون فرضیات مرتبط به این متغیرها استفاده می­شود. با توجه به این که برای آزمون فرضیاتآزمو این تحقیق از نرم­‌افزار آماری SPSS استفاده شده است و با عنایت به این که این نرم­افزار در نتایح آزمون دو جمله­ای، عدد معنی‌داری (sig) آن را ارائه می‌کند؛ لذا در نتایج تحلیل­ها هرگاه عدد معنی‌داری (sig) کمتر از 5% باشد بیانگر رد شدن فرضیه صفر و تأیید فرض مقابل می­باشد. چنانچه عدد معنی‌داری (sig) بزرگتر از 5% باشد فرض صفر پذیرفته می‌شود. صورت فرض­های آماری به شرح زیر می­باشد:

       فرضیه صفر     

            فرضیه مقابل     

همچنین با توجه به نتایج بدست آمده از آزمون KS (جدول 3) بدلیل اینکه عدد معنی­داری (sig) بدست آمده برای متغیر «آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی» از 5 درصد بزرگ­تر است فرض Ho پذیرفته شده، یعنی فرض نرمال بودن توزیع این متغیر پذیرفته می­شود. با توجه به نرمال بودن توزیع این متغیر، بنابراین باید از آزمون­ پارامتریک میانگین تک نمونه­ای (t استیودنت)، جهت آزمون فرضیه مرتبط به این متغیر استفاده می­شود. در آزمون t استیودنت، با توجه به اینکه در پرسشنامه تحقیق حاضر از مقیاس لیکرت پنج گزینه‌ای استفاده شده است، مقدار آزمون (Test value) را برابر با ۳ در نظر گرفته و آزمون می‌شود که آیا میانگین متغیر مورد نظر در جامعه برابر با ۳ هست یا نه. صورت فرضیه آماری به شرح زیر است:

     فرضیه صفر

فرضیه مقابل   

در آزمون t استیودنت، هنگامی که سطح معنی­داری (sig) کمتر از 05/0 باشد، فرض صفر رد شده، به عبارت دیگر میانگین متغیر برابر با 3 نیست. برای تعیین اینکه آیا میانگین متغیر بزرگ­تر یا کوچک­تر از 3 است، باید به حد بالا و حد پایین توجه نماییم. چنانچه حد بالا و حد پایین هر دو مثبت باشند، بدین معنی است که میانگین جامعه در مورد آن متغیر بیش­تر از 3 می­باشد. منفی­بودن این دو مقدار بدین­ معنی­ می­باشد که میانگین متغیر مورد نظر در جامعه کم­تر از 3 می­باشد و این متغیر در جامعه­ی مورد بررسی در سطح پایینی قرار دارند (مؤمنی و فعال قیومی، 1389).

 

جدول 4- نتایج آزمون دوجمله­ای فرضیه­های تحقیق

فرضیه

 

تعداد

نسبت مشاهده شده

سطح معنی­داری

نتیجه­ی آزمون

فرضیه اول

کوچک­تر از 3

0

00/0

000/0

پذیرش فرضیه

بزرگ­تر از 3

42

00/1

فرضیه دوم

کوچک­تر از 3

0

00/0

000/0

پذیرش فرضیه

بزرگ­تر از 3

42

00/1

فرضیه سوم

کوچک­تر از 3

5

12/0

000/0

پذیرش فرضیه

بزرگ­تر از 3

37

88/0

فرضیه چهارم

کوچک­تر از 3

2

05/0

000/0

پذیرش فرضیه

بزرگ­تر از 3

40

95/0

 

با توجه به اینکه مقدار sig برای فرضیه­های اول، دوم، سوم و چهارم از 05/0 کمتر است، بنابراین فرض برابری نسبت با 5/0 رد می­شود. به دلیل آنکه نسبت­های مشاهده شده برای تمامی این فرضیه­ها در گروه بزرگ­تر از 3 از 5/0 بیشتر است، بنابراین فرضیه­های اول، دوم، سوم و چهارم پذیرفته می­شوند.

 

جدول­­ 5- نتایج آزمون میانگین تک نمونه­ای فرضیه پنجم

فرضیه

میانگین

t

سطح معنی‌داری

حد بالا منهای 3

حد پایین منهای 3

نتیجه­ی آزمون

فرضیه پنجم

85/3

88/8

000/0

653/0

04/1

پذیرش فرضیه

 

در مورد فرضیه پنجم، چون مقدار sig از 05/0 کمتر است، بنابراین فرض صفر رد می­شود، و با توجه به اینکه حد بالا و پایین هر دو مثبت می­باشند، از این رو، میانگین متغیر بلوغ شخصیتی بزرگ­تر از 3 است. یعنی فرضیه پنجم تحقیق پذیرفته­ می­شود.

 

3-3. رتبه­بندی تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم

با استفاده از آزمون ناپارامتریک فریدمن، شدت تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم ملی به صورت نسبی رتبه­بندی شدند. با توجه به خروجی نرم­افزار (جدول 6)، به دلیل اینکه مقدار معنی­داری (Sig.) از 05/0 کوچک­تر است، ادعای یکسان بودن شدت تأثیر خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم تأیید نمی­شود. لذا، می­توان تأثیرات خدمت سربازی را بر ابعاد قدرت نرم ملی به صورت توصیفی رتبه­بندی کرد (جدول 7).

جدول 6 آزمون فریدمن

تعداد نمونه

کای مربع

درجه آزادی

معنی­داری (Sig.)

42

39/11

4

022/0

 

جدول 7- رتبه­بندی شدت تأثیرات خدمت سربازی بر ابعاد قدرت نرم ملی

ردیف

ابعاد قدرت نرم ملی

میانگین رتبه

رتبه نسبی

1

حس تعلق به نظام

58/3

1

2

روحیه تعاون و همکاری بین­فردی

11/3

2

3

خوداتکایی شخصی سربازان

02/3

3

4

حس تعلق به سرزمین

79/2

4

5

آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی

50/2

5

 

با توجه به نتایج آزمون فریدمن، خدمت سربازی بیشترین تأثیر را به ترتیب بر روی 1- حس تعلق به نظام، 2- روحیه تعاون و همکاری بین­فردی، 3- خوداتکایی شخصی سربازان، 4- حس تعلق به سرزمین و 5- آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی دارد.

 

نتیجه­گیری

طبق یافته­های پژوهش مبنی بر تأیید فرضیه اول، دوره ضرورت سربازی بر افزایش خوداتکایی شخصی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیرا در طی این دوره سربازان زندگی همراه با قناعت، صرفه‌جویی در منابع و دوری از تجملات را تجربه می کنند. یاد می گیرند در برابر سختی­ها مقاوم باشند، به قانون احترام بگذارند و حس روی پای خود ایستادن در آن‌ها تقویت می‌شود. ما باید بتوانیم در جامعه یک خوداتکایی و خودباوری پدید آوریم که در برخورد با جامعه‏های رقیب احساس کاستی نکند. یکی از علت‏های مهاجرت نخبگان، احساس روانی آن‌ها به آینده جامعه خود است که خوش بینی و پیشرفت را در جای دیگری جستجو می کنند؛ این از ضعف قدرت نرم یک جامعه است. این احساس می‌تواند در بخش نظامی نیز وجود داشته باشد. اینکه ایران در بخش نیروهای نظامی (نیروی انسانی) نه تنها از قدرت‏های منطقه عقب نیست بلکه طلایه­دار توان دفاعی و بازدارندگی است. یکی از جنبه‏های تقویت این باور تقویت روحیه خوداتکایی سربازان و افزایش تحمل آن‌ها در برابر سختی هاست. برای این منظور پیشنهاد می‌شود تجهیز، آموزش (توانمندسازی) و سازماندهی (شبکه­سازی) نیروهای مومن و فداکار برای حضور در صحنه­های مختلف، که از جمله ابزارهای افزایش قدرت نرم است، سرلوحه اهداف و آموزش‏های خدمت سربازی قرار گیرد.

طبق یافته­های پژوهش مبنی بر تأیید فرضیه دوم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش روحیه تعاون و همکاری بین­فردی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیار در طی این دوره سربازان با شیوه کار گروهی، زندگی جمعی، تشریک مساعی و روحیه کمک به هم نوع آشنا می‌شوند. این نکته بر اهل اندیشه پوشیده نیست که بنیان تکامل اجتماعى و رشد و تعالى جامعه بر وحدت استوار است. تجمع ظرفیت‏هاى انسانى، همفکرى و همکارى (تعاون) آن‌ها براى پیشبرد اهداف اجتماعى و انجام کارهاى بزرگ، بدون وحدت وهمدلى، تعاون و همگرایى آحاد جامعه و همدلى که به همفکرى، همکارى و تعاون منجر مى‏شود، از ابزارها و منابع قدرت نرم جامعه مؤمنان محسوب مى‏شود. (جوشقانى، 1389، 230). وحدت و هم‏گرایى در جامعه توحیدى، پیش از آنکه دستورى وحیانى باشد، امرى عقلانى است و بیش از آنکه مطلوبى دینى باشد، ضرورتى عینى است، چرا که وحدت در نظام اجتماعى اسلام، تداوم حاکمیت وحدت در نظام تکوین و تشریع است؛ وحدت نه تنها در عقاید و شریعت اسلام ریشه دارد که حیات امت اسلامى و تاریخ این امت برآن استوار است. وحدت و همگرایى هدفى عالى و آرمانى است که اگر به خوبى تبیین شود ودر جامعه اسلامى تحقق یابد، گذشته عزتمندانه اسلام و مسلمانان و تاریخ درخشان فتح خندق و خیبر را تداعى مى‏کند (وطن­دوست، 1389، 11).

مبنی بر تأیید فرضیه سوم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد. زیرا در این دوره سربازان با بخش‏های مختلف سرزمین ایران آشنا می‌شوند و باورهای منفی­شان نسبت به خصیصه‏های سرزمینی ایران تغییر می‌کند. با تغییر در باورهای منفی و ایجاد باورهای مثبت می‌توان مولفه‏های عاطفی نگرش را که همان حس تعلق به سرزمین است را تقویت نمود. طبق تحقیقاتی که در حوزه نگرش صورت گرفته مولفه عاطفی منجر به مولفه رفتاری می‌شود که باعث بروز رفتاری مبتنی بر احساسات و عواطف فرد است. لذا مولفه عاطفی منجر به مولفه رفتاری شده که باعث رفتارهایی در جهت تقویت قدرت نرم می‌شود. برای مثال سرباز با اصیلت کرمانی که شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک را تجربه کرده است در صورت انتقال به شمال کشور برای انجام خدمت سربازی در اثر حضور در بخش دیگری از سرزمین حتی مدت‏ها پس از طی دوره خدمت نسبت به آن منطقه و کلیت آن جغرافیا احساس مثبت خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می‌شود حداقل بخشی از خدمت سربازان در مناطقی غیر از منطقه زندگی آن‌ها باشد. در مواردیکه سربازان طبق دستور العمل‏های قانونی (متاهلین) در شهر خود هستند نیز می‌توان با برگزاری دوره‏های کوتاه مدت یک هفته­ای این شرایط را تجربه نمود.

مبنی بر تأیید فرضیه چهارم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش حس تعلق سربازان به نظام تأثیر مثبت دارد. زیرا در این دوره سربازان به نقش خود در تامین امنیت و سرنوشت کشور، تلاش حاکمیت برای پیشبرد توسعه متوازن و مساوی درسراسر کشور و واگذاری راس امور به مردم آگاه می‌شوند. فراهم کردن امکانات توسط یک نظام معیاری برای کارآمدی آن است (نوروزی و همکاران، 1391). تصور کارآمد بودن نظام باعث حب بیشتر در سربازان نسبت به نظام حکومتی خویش و از این طریق افزایش مشروعیت و مقبولیت حکام در نزد مردمان می‌شود. نتیجه این امر چیزی جر افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی و انسجام ملی نیست. پس پیشنهاد می‌شود که سربازان مربوط به مناطق توسعه یافته تر کشور را به مناطقی اعزام دارند که در آن‌ها در توسعه کمتری اتفاق افتاده است. از طرفی این سربازان خواهند فهمید که ایران برای مراقبت از مرزها و تامین امنیت کشور خویش به چه میزان نیرو و امکانات نیاز دارد. برای مثال سرباز با اصلیت آذری را به مناطقی چون سیستان و بلوچستان یا اهواز به عنوان بخش‏هایی کمتر توسعه یافته ایران برای خدمت سربازی اعزام کرد تا بدانند که نسبت به منطقه سرزمینی آن‌ها نه تنها کم لطفی نشده است، حتی نسبت به مناطق دیگر ایران بیشتر مورد توجه مسئولین و حکام قرار گرفته اند. علاوه بر این موارد پیشنهاد می‌شود با بازتعریف دوره‏های آموزشی سربازان را نسبت به نقش مهم و موثر خود در تامین امنیت کشور آگاه ساخت. همچنین می‌توان بوسیله فنون ارتباطی (تبلیغات، روابط عمومی، همایش، فضای مجازی و...) نقش سربازان را در تامین امنیت کشور در اذهان عمومی ارتقا بخشید و جایگاهی ویژه برای آن ترسیم نمود. بدین ترتیب سربازان خود را بخشی از بدنه نظام احساس نموده و نسبت به آن احساس تعلق خواهند داشت.

مبنی بر تأیید فرضیه پنجم، دوره ضرورت سربازی بر افزایش آشنایی با فرهنگ مردمان ایران اسلامی سربازان تأثیر مثبت دارد. زیرا در طی دوره خدمت سربازی به دلیل پراکندگی سربازان در پهنه سرزمین ایران، آن‌ها نسبت به خرده فرهنگ‏ها و قومیت‏ها آشنا یی پیدا می کنند. با تاریخ و تمدن و جغرافیای وسیع و سبک زندگی ایرانی آشنا می‌شوند. قدرت نرم به مولد نیاز دارد و از مهم‌ترین تولیدکنندگان قدرت نرم فرهنگ است (نای، 1387). فرهنگ در گفتمان‏هاى متعارض (گفتمان اسلامى یا غربى) مولفه‏هاى متنوع و متضادى دارد. در گفتمان اسلامى مجموعه‏اى از فرهنگ‏ها به تولید قدرت نرم منتهى مى‏شوند. بنابراین آشنایی با مجموعه‏های فرهنگی در پهنه سرزمینی کشور موجب تقویت قدرت نرم می‌شود. در این راستا، بازآفرینى فرهنگ بومى و دینى، نیازمند «هسته گفتمانى» و همچنین دال برتر است. ساختارهاى متزلزل تنها در شرایطى بقا مى‏یابند که قالب‏هاى معنایى و مفهومى، هویت و معناى خود را حفظ و باز تولید کنند (ترابى، 1387، 87). شناسایی قدرت نرم، شائبه و کارکرد‏ها و رویکردهای آن، دستیابی به مفهوم بومی و شناسایی حوزه و گستره آن، همچنین راهکارهای رسیدن و در اختیار داشتن قدرت نرم می‌تواند به عنوان یکی از اولویت‏های فرهنگی کشور محسوب گردد و نسبت به آن اقدام عملی صورت پذیرد. بدیهی است این موضوع در سند چشم انداز 1404 لحاظ شده و می بایست در سطح دستگاه‏های اجرایی پیگیری شود. برای رسیدن به این هدف و در اختیار داشتن این قدرت باید الزامات و ابزارها، شیوه‏ها و سیاست‏ها را در سطح دستگاه‏های اجرایی مهیا کرد و زیرساخت‏های فرهنگی مرتبط با آن را ایجاد نمود. بدون شک یکی از این زیرساختهای مرتبط و مهم دوره سربازی است. در این راستا سازمان وظیفه عمومی به عنوان متولی دوره سربازی با در اختیار داشتن بخش عظیمی از جمعیت جوان کشور می‌تواند نقش بسیار موثری در تقویت قدرت نرم داشته باشد. در این پژوهش به اهمیت فرهنگ‏هاى مولد قدرت نرم، به عنوان پایه‏هاى اساسى جنگ نرم اشاره کردیم. از فرهنگ‏هاى مولد قدرت نرم کنکاش شده در گفتمان اسلامى مى‏توان به فرهنگ ایثار، فرهنگ شهادت، فرهنگ همیارى، تعاون وهمکارى، فرهنگ جهاد، فرهنگ حقیقت محورى، فرهنگ مقاومت وپایدارى، فرهنگ انتظار و امید به آینده اشاره کرد که هریک آن‌ها به تنهایى تولید کننده قدرت نرم در گفتمان اسلامى- ارزشى هستند که با تقویت آن‌ها مى‏توان بر قدرت نرم کشور افزود. بنابراین پیشنهاد می‌شود در طی خدمت سربازی به تقویت مولفه‏های مذکور توجه بیشتر شده و بسترهای تقویت و امتزاج فرهنگی فراهم شود.

-    ابوالفتحی، محمد، نوری، مختار، (1392)، «تأثیر سرمایه اجتماعی بر افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 6.
-    ارسلان قربانی شیخ نشین، کامران کرمی،‌هادی عباس زاده(1390). «قابلیت‌های سرمایه اجتماعی در شکل دهی به قدرت نرم»، رهیافت‌های سیاسی و بین المللی، شماره 27.
-    افتخارى، اصغر، (1387)، «دو چهرة قدرت نرم، قدرت نرم معنا و مفهوم»، در: قدرت نرم و سرمایه اجتماعى، جلد اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و پژوهشکده مطالعات بسیج.
-    امام زاده فرد، پرویز،(1389) «بررسی جایگاه قدرت نرم در سیاست: از دوران باستان تا زمان معاصر»، فصلنامه مطالعات سیاسی؛ سال دوم، شماره 7.
-    محمود مولایی کرمانی، بتول، بکائی جوپاری، منصوره، محمود مولایی کرمانی، مهین، اسلامی، علی، (1391)، «تبیین جامعه­شناختی مؤلفه­های قدرت نرم اسلام»، مطالعات قدرت نرم، سال دوم، شماره 5.
-    ترابى، طاهره (1387): بازخوانى قدرت نرم (با تأکید بر فرهنگ ایرانى- اسلامى)، در قدرت نرم، جلد1، تهران، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.
-        جوشقانى، حسین (1389)، جنگ نرم از دیدگاه قرآن، تهران، نشرساقى.
-        دهشیری، محمدرضا، (1387)، «جایگاه قدرت نرم در انقلاب اسلامی»، فصلنامه حضور، شماره 35.
-    قدسی، امیر، (1391)، «قدرت نرم و امنیت پایدار جمهوری اسلامی ایران در پرتو بازتولید سرمایه اجتماعی»، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 16.
-        قنبرلو، عبداله، 1390، «الگوهایقدرتنرمدرخاورمیانه»، مطالعات قدرت نرم، سال اول، شماره اول.
-        گروه مطالعات امنیتی،(1387)، تهدیداتقدرتملیشاخص­هاوابعاد، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
-        مجید بولوردی، (1390)، «کالبدشکافیقدرتنرم»، قابل دستیابی در: aspx 20535/7591/152/ http://noorportal.net/
-    محمود رضا گلشن پژوه،(1387)، جمهوری اسلامی و قدرت نرم: نگاهی به قدرت نرم افزاری جمهوری اسلامی ایران، تهران، معاونت پژوهشهای روابط بین‌الملل.
-        مقام معظم رهبری، بیانات پس از مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهورى آقاى سید محمد خاتمى 11/05/1380
-        مقام معظم رهبری، پیام به حجاج بیت‌الله الحرام 28/12/1377.
-        مؤمنی، منصور، فعال قیومی، علی، (1389)، تحلیل­های آماری با استفاده از SPSS، تهران، کتاب نو.
-        نای، جوزف، قدرت نرم، ترجمه محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری،(1387) تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
-        نوروزی، محمد جواد و همکاران. 1391، «دست در دست صبح»، دفتر نشر معارف، اول.
-    هرسیج، حسین، تویسرکانى، مجتبى، 1389، «تأثیرمؤلفه­هاىهویت­سازایرانىبرقدرتنرمجمهورىاسلامىایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگى، دوره سوم، شماره 9.
-        وطن دوست، رضا(1389): وحدت و همگرایى دراندیشه اسلامى، مشهد، دانشگاه علوم اسلامى رضوى.
-        Chamorro Antonio, Miranda F.J, Rubio S., Valero V., (2012), Innovations and trends in meat consumption: An application of the Delphi method in Spain, Meat Science 92, 816–822.
-        Chu H, Hwang GJ. (2008), A Delphi-based approach to developing expert systems with the cooperation of multiple experts. Expert Systems with Applications; 34(4): 2826-40.
-        Hesse-Biber, Sharlene Nagy, (2010), Mixed Methods Research: Merging Theory with Practice, Guilford Press.
-        Keeney S., McKenna H., Hasson F.,(2010), The Delphi Technique in Nursing and Health Research, John Wiley & Sons.
-        Kennedy HP. (2004), Enhancing Delphi research: methods and results. J Adv Nurs Mar; 45(5): 504-11.
-        Nye, J. S. (2005) Soft Power and Higher Education, Harvard: Harvard University Press. Alsoavailable at:
-        Nye, J. S. (2004), “Hard Power, Soft Power, and The War on Terrorism” David Held and Mathias Koenig – Archibugi, eds, American Power in the 21st Century, Cambridge and Malden: Polity.
-        Nye, J. S., (2002) “Limits of American Power”, Political Science Quarterly, Vol. 117 (4): 545-559.
-        Powell C., )2003. (The Delphi technique: myths and realities. J Adv Nurs, Feb; 41(4): 376-82.
-        Vuving, Alexander L. (2009), “How Soft Power Works”, A paper presented at the panel “Soft Power and Smart Power” American Political Science Association annual meeting, Toronto, Available: www.apcss.org. September 3.