نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
تولید دانش در هر کشور نشانه توانمندی آن کشور در خصوص درنوردیدن مرزهای علمی نوین بوده و بدون شک تولید دانش یکی از مهمترین فرایندهای مدیریت دانش نیز بحساب میآید، و علوم و فنون هستهای جزو فنآوریهای پیشرفته و برتر در عصر کنونی میباشد. امروزه تاثیر این علوم در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تامین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل تردید بوده و به درستی میتوان آنرا از عناصر و محور های اصلی توسعهی پایدار و از عوامل مهم اقتدار یک کشور به شمار آورد.
مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) نیز همواره بر ضرورت و نیاز کشور بر استفاده صلحآمیز دانش هستهای تاکید داشتهاند، با این وجود قدرتهای سلطهگر همواره ایران را متهم به ساخت بمب اتمی کردهاند.در این مقاله با استفاده از روش تحقیق کیفی رویش نظریه، دیدگاهها و رهنمودهای مقام معظم رهبری مورد تحلیل قرار گرفته است و تلاش گردیده تا ضرورت تولید دانش بویژه دانش هستهای در ایران از سخنان ایشان استخراج گردد.
کلیدواژهها
مقدمه
برنامه هستهای ایران در سالهای اخیر، یکی از موضوعات مهم و بحثانگیز در داخل و خارج کشور بوده است. افراد و گروههای بسیاری در خصوص ابعاد مختلف و پیچیده این برنامه مهم سخن گفته و یا درباره آن قلمفرسایی کردهاند. در این میان، تعداد معدودی از این گویندگان و نویسندگان در برهههایی از زمان، خود دست اندرکار و یا به طور غیر مستقیم درگیر موضوع هستهای ایران بودهاند.
برخیها با بررسی ریشههای گفتمانی سیاست هستهای ایران به این نتیجه رسیدهاند که سیاستهای هستهای ایران کمتر بر محاسبه سود و زیان و بیشتر بر گفتمانهای سه گانۀ عدالت طلبی، استقلال طلبی و مقاومت که ریشه در تاریخ و هویت جامعۀ ایرانی دارند، استوار است (526 : 2007Moshirzadeh, ). عده دیگری ضمن بحث در مورد حافظۀ تاریخی تلخی که ایرانیان از محیط امنیتی خود دارند، غرور ملی، تجارب گذشته، منابع ایدئولوژیک اسلام انقلابی، اسلام رفرمیست و ناسیونالیسم ایرانی و برداشت از تهدید را مهمترین مولفهها در شکلبندی سیاست هستهای ایران میدانند (2004Hadian, ).
بعضی از محققان نیز به نقش اسطورههای ملی در پافشاری ایران بر برنامۀ هستهای خود پرداختهاند. زیمک سه اسطورة تمدن ایران قدیم، تمدن اسلامی و فرهنگ شیعی را در این راستا مورد ارزیابی قرار میدهد و در نهایت نتیجه میگیرد دلایل تعقیب برنامه و سلاحهای هستهای توسط یک ملت را باید در زمینه تاریخی آن ملت جست و جو کرد، چرا که تجربۀ منحصر به فرد هر ملتی به شناخت «خود» آن ملت و جهان بیرون آن شکل میدهد. در چنین شرایطی تصمیمگیریها و اقدامات استراتژیک و امنیتی یک ملت، نتیجۀ تجربۀ تاریخی آن ملت است (2000Ziemke, ).پولاک در کتاب « معمای پارسی » و تکیه در کتاب « ایران مخفی» در جهت تحلیل خود پیرامون رفتار هستهای ایران، به عوامل زمینهمندی همچون غرور ملی ایرانیان پرداخته و معتقدند هرچند امروزه دیگر خبری از امپراتوری جهانگیر پارسی نیست، ولی هنوز هم ایرانیها با غرور ناشی از تاریخ و تمدن کهن و درخشان خود زندگی میکنند و خود را از همسایگان خویش متمایز و حس برتری نسبت به آنها دارند. پولاک[1] (2004) و تکیه[2] (2006) از این بحثها نتیجه میگیرند که رفتار سیاست خارجی ایران در مسائلی همچون مسئله هستهای، تمایل به سوی برتری و توفق منطقهای دارد.
مقامات و رسانههای غرب به ویژه امریکا از سالها قبل و از جمله از دورة کلینتون بر این مسئله اصرار می ورزیدند که دولت ایران در پی دستیابی به سلاحهای کشتار جمعی است .صهیونیستهای جهان به ویژه رژیم غاصب صهیونیستی، ایران را بزرگترین دشمن خود میدانند و به هر بهانهای به انحراف اذهان عمومی جهان نسبت به نظام اسلامی ایران پرداخته و در این راستا یکی از موارد مهمِ اتهام آنها هم تلاش ایران برای تولید سلاح اتمی است. علاوه بر صهیونیستها، کشورهای عربی جنوب خلیج فارس نیز در سالهای اخیر تلاش فراوانی به عمل آوردهاند تا حساسیت کشورهای غربی به ویژه امریکا را نسبت به برنامه هستهای ایران تشدید نمایند (روحانی،1391 : 19).به طور کلی، نگرش این گونه تحقیقات به مناقشه هستهای ایران، بر این اساس استوار است که چرا ایران بر برنامه هستهای خود پافشاری میکند و در مقابل امریکا و متحدینش در مخالفت با آن سماجت به خرج میدهند.
در این مقاله تلاش گردیده است ضرورت دستیابی به دانش هستهای و اهداف برنامه هستهای ایران از بیانات مقام معظم رهبری استخراج شود.
1. مرور ادبیات
دانش و تولید آن در هر کشور نشانه توانمندی آن کشور در خصوص درنوردیدن مرزهای علمی نوین میباشد. کسب و تولید دانش هستهای نیز به عنوان فناوری پیشرفته و برتر در عصر کنونی، تاثیر قابل ملاحظهای در گسترش دانش بشری ایفا میکند.مقام معظم رهبری نیز همواره در سخنان خود اهمیت و ابعاد اساسی دانش هسته ای و تولید آنرا متذکر شدهاند :
1-1.دانش هسته ای و مرجعیت علمی
"... کشور باید به عزت علمی برسد. هدف هم باید مرجعیت علمی باشد در دنیا، باید به آنجا برسد که جوینده دانش، مجبور باشد بیاید سراغ شما، سراغ کتاب شما، مجبور باشد زبان شما را باد بگیرد تا بتواند از دانش شما استفاده کنند..." (بیانات در جمع اساتید و دانشجویان دانشگاه علم و صنعت 24/9/ 1387)
1-2.اقتدار ملی و تولید بومی علم
"... علم درونزا است که اقتدار میبخشد. اینکه مساله تولید علم و شکستن مرزهای علم را مطرح کردم، به خاطر این است و باید آنرا جدی بگیرید..." (بیانات در جمع اساتید دانشگاههای استان خراسان در دانشگاه فردوسی مشهد 25/2/86)
1-3.جهاد علمی و تقویت علم در داخل کشور
"... امروز تولید علم یک جهاد است... باید هم علم را بیاموزیم و هم علم را تولید کنیم..." (بیانات در جمع زائران و مجاوران امام رضا (ع) در صحن جامع رضوی 1/1/85)؛"... نخبگان علمی در هر رشتهای که هستند، باید برای تقویت و تولید علم در داخل تلاش کنند..." (بیانات در دیدار جمعی از برگزیدگان المپیادهای جهانی و کشوری و افراد ممتاز آزمونهای سراسری سال 80 و 81 21/10/87)
2.چارچوب مفهومی: تجزیه و تحلیل دانش
دانش ترکیبی از دادهها و اطلاعات که تجربیات، عقاید و مهارتهای متخصصان به آنها افزوده شده و نتیجه آن ایجاد دارایی با ارزشی است که در تصمیم گیری کاربرد دارد (3 : 2005Sarmento, ).گستره دانش دربرگیرنده طیفی از داده تا تصمیم میباشد (167 : 2003 Holsapple, ). دانش به عنوان فهم موقعیتها، روابط و پدیدههای علی اشاره میکنند (10 : 2000Bennet & Bennet, ). الساوی و همکاران[3] (2003) بر این باورند زمانی خواهد رسید که دانش که از طریق فرآیندهای تجاری تولید شده است، ارزش بیشتری نسبت به اجرای هدف آن فرآیندها خواهد داشت.برخی از محققین دانش را به دو شکل ضمنی و آشکار دستهبندی کرهاند (2008Chennemanei, ).خلق و تولید دانش هم فعالیتهایی را در برمیگیرد که به تغییر شکل و ترکیب مجدد تکههای موجود دانش، کاهش کاستیها، تقویت پژوهشها و توسعهی قابلیتها، پایش و کنترل محیطهای بیرونی و کاربرد فناوریهای بیرونی از سازمان میپردازد (شامی، 1388).
فرآیند خلق دانش یکی از مهمترین فرآیندهای مدیریت دانش میباشد و شناسایی و پرورش منابع تولید دانش از اولویتهای راهبردی مدیریت دانش میباشد (حمیدیزاده، 1388: 24).مدیریت دانش را نیز میتوان به عنوان مجموعهای از فرآیندها تعریف کرد که ناظر بر خلق، اشاعه و بهرهگیری از دانش است (3 : 2004 Gupta, ).گلیناس و همکاران[4] (2004) مدیریت دانش را فرآیند احصا، ذخیرهسازی، بازیابی و توزیع دانش افراد سازمان برای استفاده دیگران به منظور ارتقاء کیفیت و یا کارآیی تصمیمگیریها ذکر کردهاند.
محققین جنبههای کلیدی بسیاری برای فرآیندهای مدیریت دانش شناسایی کردهاند: تولید، انتقال، جمعآوری، یکپارچهسازی، و بهرهبرداری از دانش، نمونههایی از آن میباشد، علوی و لیندنر[5] (1999) چهار فرآیند شامل خلق، نگهداری، انتقال، و کاربرد دانش را مورد توجه قرار دادهاند..
|
1- اجتماعیسازی |
2- برونیسازی |
4- دونیسازی |
3- اجتماعیسازی |
از دانش ضمنی |
از دانش صریح |
به دانش ضمنی |
به دانش صریح
|
نوناکو و تاگوچی[6] (1999) معتقدند که دانش از طریق تعامل میان دانش ضمنی و صریح تولید میشود. تعامل بین دانش ضمنی و آشکار، چهار مسیر را میتواند طی کند (شکل1).
شکل1: نمودار چهار نوع تعامل بین دانش آشکار و صریح (نوناکو و تاگوچی، 1999) |
اجتماعیسازی: تبدیل دانش ضمنی بهگونههای دیگری از دانش ضمنی
برونیسازی: تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار
ترکیب: ترکیب گونههای مختلف دانش آشکار به منظور خلق گونههای از دانش آشکار
درونیسازی: تبدیل دانش آشکار به دانش ضمنی
انگبرت[7] (1992) معتقد است خلق دانش در نتیجه زیرفرآیندهای درک، فراگیری، ارتباطات، مفهومسازی و مشارکت حاصل میشود.
3. روش تحقیق
3-1.روش رویش نظریه
در این نوشتار روش رویش نظریه انتخاب شده است. این روش در سال 1967 توسط گلیسر و استراوس ابداع شد و از آن روز تا به حال، به دلیل متدولوژی ساختاریافته و سیستماتیک آن به طور گسترده مورد توجه و استفاده قرار گرفته است(46 : 1998 Nonaka & Konno, ).سه فاکتور اصلی در متدولوژی رویش نظریه، مفاهیم، طبقات اصلی و گزاره یا برهان میباشند:مفاهیم بخش اصلی تجزیه و تحلیل را تشکیل میدهند زیرا از مفهومسازی و درک اطلاعات ورودی نشات میگیرند (1996 Pandit, ). طبقات دومین عامل مهم در این روش هستند(1990 Corbin & Strauss, ). در این روش مفاهیم نهفته در پدیدهها استخراج شده و با کشف رابطه آنها با یکدیگر، گروههای مفهومی شکل میگیرد(گزاره های برهانی). این کار تا مرحله ا شباع، یعنی هنگامی که دیگر اضافه کردن دادههای جدید، مفهوم جدیدی اضافه نکند ادامه پیدا میکند (غفاریان و دهقانیپوده، 1385: 154).
3-2.مراحل اجرایی متدولوژی
متدولوژی رویش نظریه پنج فاز (نه الزاما ترتیبی) پیشنهاد شده است:طرح تحقیق، جمعآوری اطلاعات، سازماندهی اطلاعات، تجزیه و تحلیل اطلاعات و مقایسه اطلاعات. پنج فاز مذکور مشتمل بر 9 گام خواهد بود. پس از سازماندهی اطلاعات، به تجزیه و تحلیل آن پرداخته میشود که بواقع گام اصلی متدولوژی رویش نظریه نیز میباشد. جمعآوری اطلاعات، سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها در یک فرآیند تعاملی با یکدیگر در ارتباط میباشند (وب سایت[8]).
1- مرور ادبیات موضوع
- تعریف سوالهای تحقیق - شناسایی و تعریف موجودیتهای اولیه
|
2- انتخاب موردکاویها
- نمونهبرداری تئوریک (جهتدار)
|
3- طرح دقیق جمعآوری دادهها
- طراحی وایجاد بانک مطالعات موردی - استفاده از شیوههای مختلف جمعآوری
|
5- مرتب کردن دادهها
- سازماندهی و نظم بخشی به دادهها
|
6- تحلیل دادههای اولین موردکاوی - کدگذاری آزاد - کد گذاری محوری - کد گذاری انتخابی
|
4- جمعآوری دادهها
- جمعآوری و تحلیل اولیه دادهها
|
7- نمونهبرداری تئوریک
- نمونهبرداری از موارد - برگشتن به گام 2 و تکرار تا زمان اشباع
|
8- به پایان بردن
- اشباع کردن تئوری تا حد ممکن - اختتام فرایند هنگامی که حاشیه پیشرفتها کوچک است
|
9- مقایسه تئوری حاصل با ادبیات موجود
- مقایسه با سایر چهارچوبهای مشابه و متضاد
|
شکل 2 . فرایند متدولوژی رویش نظریه (علی احمدی و اخوان، 1385: 24)
|
فرآیند کدگذاری مشتمل بر 3 نوع میباشد: کدگذاری آزاد، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی.
کدگذاری آزاد با طبقهبندی و برچسب زدن اطلاعات به ایجاد مفاهیم و طبقات میپردازد. در واقع خروجی اصلی این بخش همان مفاهیمی هستند که از اجزای اصلی رویش نظریه به شمار میروند. بنابراین کدگذاری آزاد، اطلاعات مفاهیم و طبقهها را تشکیل میدهد. کدکذاری محوری از همان اطلاعات به منظور برقراری ارتباط بین یک طبقه و زیر طبقات آن استفاده مینماید. لازم به ذکر است که کدکذاری محوری این ارتباط را برای طبقات گسسته از هم (که توسط کدگذاری انتخابی انجام میپذیرد) برقرار نمیکند. بنابراین میتوان گفت که کدکذاری محوری فرآیند توسعه طبقات اصلی و ایجاد بین آنها و زیر طبقههای آنها میباشد.
کدکذاری انتخابی نیز به یکپارچگی طبقاتی که چهارچوب تئوریک اولیه را شکل میدهند میپردازد و میان طبقات اصلی ارتباط برقرار مینمایند(1996 Pandit, ).
4.تحلیل دادهها
در این بخش مقاله، ضمن شرح دادههای جمعآوری شده از مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری، تلاش میگردد تا فرآیند استخراج مفاهیم مفاهیم اصلی، کدگذرای آزاد، محوری و کدگذاری انتخابی به انجام رسیده و چهارچوب نظری پدیدار گردد.
بررسی رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه هستهای نشان میدهد که ایشان ضمن تبیین نیاز واقعی ملت ایران به انرژی هستهای، موارد استفاده از آنرا نیز مورد توجه قرار دادهاند.از اینرو درکدگذاری آزاد با تجزیه و تحلیل مطالب جمعآوری شده و شناسایی مفاهیم نهفته در آنها طی دو گام، یک کشف تمایز موضوعات، آنها را جداسازی و درگام بعدی موضوعات متشابه تحت یک عنوان واحد طبقهبندی شده است که علت نیاز ایران به انرژی هستهای را نشان میدهد.مفاهیم اصلی شامل مسائل اجتماعی- سیاسی؛ پیشرفت در مسائل علمی؛ اقتصاد، صنعت و کشاورزی؛ انرژی و سوخت؛ و پزشکی و سلامت میباشند.
الف.مسائل اجتماعی- سیاسی در برگیرنده مسائلی چون دفاع از عزت و اقتدار ملی، رسیدن به خودکفایی، توسعه کشور و شاخص بزرگ پیشرفت جهانی میباشد.
ب.پیشرفت در مسائل علمی شامل دستیابی به دانش، اثبات توانایی؛ اقتصاد، صنعت و کشاورزی شامل رفاه ملت، دستیابی به جایگاه برجسته در اقتصاد؛ انرژی و سوخت شامل تولید برق، جایگزین برای نفت؛ پزشکی و سلامت شامل درمان و تشخیص بیماریها، محیط زیست میباشند.
ج.درکدگذاری محوری رابطه بین مفاهیم اصلی تعیین گردید.در کدکذاری انتخابی چهارچوب نظری پدیدار گردیده است.
در ادامه متن سخنان ایشان در خصوص کاربرد فناوری هستهای شرح داده شده است.
5.ابعاد اثباتی دانش هسته ای
مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها تاکید نمودهاند که قضیه هستهای از مظاهر دفاع از عزت، اعتماد به نفس، ایستادگی(بیانات در دیدار با فرماندهان ارشد نظامی جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۰/۰۱/۱۴) ملت ایران بوده که دستیابی به آن کاری بزرگتر از ملی شدن نفت (بیانات در دیدار با هزاران نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی 1/1/86) و به منظور توسعه کشور (بیانات در دیدار با مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی ۱۳۸۶/۱۰/۲) و به عنوان دستاوردی بومی، مایه افتخار ملت ایران و دنیای اسلام میباشد (بیانات در دیدار با مردم قم ۱۳۸۵/۱۰/۱۸) و فقط مسئلهى امروزِ کشور ما نیست بلکه مسئلهى آینده و سرنوشت کشور ماست (بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی ۱۳۸۵/۱۱/۲۸) و عقب نشینی از آنرا به معنای شکستن استقلال کشور میدانند (بیانات در دیدار با وزیر امور خارجه و رؤسای نمایندگیهای ایران ۱۳۸۴/۱۲/۲۳).در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره داشت:
5-1.اثبات اقتدار ایران
"...یکى از مظاهر دفاع از عزت هم همین مسئلهى انرژى هستهاى است. مسئلهى انرژى هستهاى، براى ما فقط این نبود که ما میخواستیم یک فناورى داشته باشیم، دیگران میخواستند ما نداشته باشیم؛ این فقط بخشى از قضیه است. بخش دیگر قضیه این بود که قدرتهاى گوناگون، پُررو، متجاوز، زورگو و دنبالهها و اقمار بىارزش آنها، میخواستند حرف خودشان را در این زمینه بر ملت ایران تحمیل کنند..." (بیانات در دیدار با رئیسجمهوری و اعضاى هیئت دولت ۱۳۸۷/۰۶/۰۲).
5-2.اثبات عزم و اراده ملت ایران
"... مسئلهى هستهاى توانست به این ملت عزت نفس بدهد. این یکى از ابعاد اهمیت کار شماست. انرژى هستهاى کارى است براى ملت، براى کشور، براى آینده. ما خواهیم توانست از صنعت هستهاى براى مصارفى که به سود منافع ملى است، استفاده کنیم؛ مسئله این است که این حرکت، به جوانهاى این کشور، دانشمندان این کشور، آحاد مردم این کشور، عزم و تصمیم راسخ میبخشد و آنها را در این راه ثابتقدم میدارد؛ این مهم است. این ایستاده نگهداشتن ملت و پرانگیزه نگهداشتن آحاد ملت، منافع و استفادههایش از خود این صنعت مهمتر است..." (بیانات در دیدار با دانشمندان هسته ۱۳۹۰/۱۲/۰۳).
5-3.اثبات برنامه پیشرفت ایران
"... با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و بروز روحیه خودباوری در میان جوانان، پیشرفتهای بسیاری در عرصه علم و فناوری به دست آمده که دستیابی به فناوری انرژی هستهای نمونهای از این پیشرفتهاست..." (بیانات در دیدار با رئیس جمهور جیبوتی و هیأت همراه ۱۳۸۵/۰۶/۱۴).
5-4.اثبات ایستادگی ملت ایران در برابر دشمنان
"... مسئله فقط انرژی هستهای نیست بلکه «تلاش دنبالهدار دشمن بهانهگیر» برای جلوگیری از پیشرفت و اقتدار و رونق ایران است و همین واقعیات، موضوع را به مسئلهای سرنوشت ساز تبدیل میکند که باید با درک مصلحت عظیم کشور و آینده ایران برسر آن ایستاد..." (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مجلس خبرگان با رهبر انقلاب ۱۳۸۴/۱۲/۱۸).
5-5.اثبات اعتماد به نفس ایرانی ها
"... یکى از نشانههاى این اعتماد به نفس، قدم گذاشتن ملت ایران در میدانهاى کشفیات علمىِ سطح بالاست، یکىاش مسئلهى انرژى هستهاى است..." (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مردم یزد ۱۳۸۶/۱۰/۱۲).
5-6.اثبات توان بومی ایران
"...من در مورد مسائل هستهاى عرض بکنم - بارها به ملت ایران عرض کردیم، بازهم عرض مىکنیم - این دستاوردى که در قضیهى فناورى هستهاى به دست ملت ایران افتاد، این یک دستاورد عظیم و تاریخى است؛ و ملت ایران زیر بار منت هیچکس هم نیست. این یک دانش بومى شده است..." (بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد حضرت علی(ع)).
6. ابعاد آینده شناختی دانش هسته ای
مقام معظم رهبری همواره تاکید کردهاند قدرت علمی در جهان مبنا و پایه قدرت اقتصادی و سیاسی میباشد (بیانات در دیدار با دیدار اعضای مجلس خبرگان ۱۳۸۴/۱۲/۱۸) و دستیابى به فناورى هستهاى و دیگر فناوریهایى که ایران را به اوج قله علم نزدیک کند امرى واجب و وظیفهاى ملى میباشد (بیانات در دیدار با جمعی از مسئولان جهاد دانشگاهی01/04/1383) ایشان انرژی هستهای را یک پیشرفت علمی در زمینه های مختلف (بیانات در دیدار با دیدار رئیس جمهوری قزاقستان۱۳۸۶/۰۷/۲۳؛ بیانات در دیدار با دانشآموزان و دانشجویان بسیجى ۳۸۶/۰۸/۰۹) و همچنین قدرت علمی برتر برای پیشرفت در عرصههای مختلف (بیانات در دیدار با دانشآموزان و دانشجویان بسیجى ۱۳۸۶/۰۸/۰۹) میدانند و میفرمایند مردم ایران، امروز برای کسب دانش هستهای تلاش میکنند تا 20 یا 30 سال دیگر دست فرزندان ایران و نسل آینده این سرزمین جلوی غربی ها دراز نباشد (بیانات در دیدار با جمعی از اقشار مختلف مردم 15/9/88)
6-1.ارزش علمی دانش هسته ای
"... انرژى هسته یى یک فناورى با ارزش و محصول یک دانش پیشرفته است و براى زندگى مردم لازم است..." (بیانات در دیدار با زائران و مجاوران حرم رضوی 01/01/ 1384). "... فنآورى هستهاى رشد علمى در رشتهاى محسوب مىشود که داراى خواص بسیار است..." (بیانات در دیدار با زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی ۱۳۸۲/۰۱/۰۱).
6-2.دانش هسته ای به مثابه قدرت
"... یک رکن مهم این ایستادگى، علم است. این علم است که به ما اعتماد به نفس داده. اگر امروز نفت ما را شرکتهاى خارجى باید مىآمدند استخراج و پالایش میکردند، گاز ما را باید آنها لولهکشى میکردند، اگر نظام سلامت ما وابستهى به متخصصین خارجى و عمدتاً فرنگى بود، اگر تغذیهى ما دست آنها بود، اگر کشت و صنعت ما دست اسرائیلىها بود، اگر صنعت هستهاى ما در صورتى که بنا نبود در آرزوى آن بمیریم و یک چیزى وجود میداشت، در اختیار فرانسه و آلمان و دیگران بود، ما امروز این اعتماد به نفس را نداشتیم، قدرت این ایستادگى نبود، این عزت و این شرف وجود نمیداشت..." (بیانات در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاهها 2/6/90).
6-3.دانش هسته ای و استقلال ملی
"... براى ما مسألهى هستهیى، مسألهى علمى و اقتصادى است..." (بیانات در خطبههاى نمازجمعه ۱۳۸۴/۰۵/۲۸)."... ایران در قضیه هستهای بدنبال دانش مورد نیاز کشور است و اعتقاد دارد اگر امروز این دانش و فناوری و دانایی را به دست نیاورد فردایی که چرخهای اقتصادیِ همه جهان، براساس نیروی هسته ای حرکت میکند، برای این کار دیر خواهد بود.." (بیانات در دیدار با جمعی از اقشار مختلف مردم 15/9/88).
7.ابعاد اقتصادی دانش هسته ای
7-1.رفاه ملی و دانش هسته ای
"...اتمشناسی و علوم هستهای یکی از بزرگترین دستاوردهای بشری است که میتواند و باید در خدمت رفاه ملتهای جهان و رشد و توسعهی همهی جوامع انسانی باشد. گسترهی کاربرد علوم هستهای طیف وسیعی از نیازهای پزشکی، انرژی و صنعتی را پوشش میدهد که هر یک از اهمیت شایستهای برخوردار است. به این دلیل میتوان گفت که فنآوری هستهای جایگاه برجستهای را در حیات اقتصادی به خود اختصاص داده است و با گذر زمان و افزایش نیازهای صنعتی، پزشکی و انرژی به طور فزایندهای اهمیت آن بیشتر خواهد شد و به همین میزان، تلاش برای دستیابی به انرژی هستهای و بهرهگیری از آن نیز افزایش مییابد.." (پیام به نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه 28/01/1389).
7-2.دانش هسته ای و توان اقتصادی
"...اینها مىخواهند پانزده سال، بیست سال آینده ملت ایران براى نیاز صنعتى و کشاورزى خود و براى جریان حیات در کشور خود، محتاج آنها باشد؛ برود درِ خانهى آنها؛ اهمیت انرژى هستهاى این است.." (بیانات در دیدار با زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی 1/1/85).
7-3.دانش هسته ای و مدیریت مساله انرژی
حضرت آیتالله خامنهای با اشاره به پایان تدریجی منابع نفت و روی آوردن کشورهای مختلف جهان از جمله آمریکا و اروپا به انرژیهای نو و پاک به ویژه انرژی هستهای میفرمایند همهی جهان برای پیشرفت و اطمینان به آینده، از فناوری هستهای استفاده میکند و ما نیز تاکید میکنیم فناوری هستهای و چرخهی سوخت هستهای، حق مسلم ملت ایران است و ملت ما، بنده و هیچ مسولی به هیچ قیمتی زیر بار حرف زور آمریکا نخواهیم رفت (بیانات در دیدار با زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی 1/1/85).حضرت آیتالله خامنهای تأکید کردند: جمهوری اسلامی ایران از ابتدا اعلام کرده است که بدنبال دستیابی به توانایی علمی و فناوری در زمینه هستهای به منظور بهرهگیری از آن در تأمین نیازهای صلح آمیز از جمله انرژی است (بیانات در دیدار با وزیر و مسئولان وزارت خارجه و سفرا و رؤساى نمایندگیهاى ایران در خارج از کشور ۱۳۸۸/۱۲/۰۹).در این خصوص ایشان برروی اصل ایجاد یک بدیل برای انرژی های جاری تاکید دارند:
"... ما مىخواهیم جایگزین نفت داشته باشیم و آن، انرژى هستهیى است.." (بیانات در خطبههاى نمازجمعه۱۳۸۴/۰۵/۲۸).
7-4.دانش هسته ای و تضمین آینده مدیریت نیازهای ملی
"...دانشمندان جوان ایرانی با موفقیت بزرگ خود در دانش هستهای در واقع آینده بلندمدت انرژی ملت ایران را تضمین کردند.." (بیانات در دیدار با نمایندگان مجلس با رهبر انقلاب ۱۳۸۵/۰۳/۰۷)."... دانش هسته اى در مصارف گوناگون غیرنظامى از جمله در تأمین سوخت نیروگاه اتمى بوشهر است. ایران نیز مانند کشورهاى مختلف، درصدد است انرژى مورد نیاز خود را از نیروگاه هسته اى تأمین کند.." (بیانات در دیدار با جمعی از مسئولان جهاد دانشگاهی01/04/1383).
7-5.دانش هسته ای ، پزشکی و سلامت
".. اتمشناسی و علوم هستهای یکی از بزرگترین دستاوردهای بشری است که میتواند و باید در خدمت رفاه ملتهای جهان و رشد و توسعهی همهی جوامع انسانی باشد.." (پیام به نخستین کنفرانس بینالمللی خلع سلاح هستهای و عدم اشاعه 28/01/1389)."..هم علم است، هم فناورى است، هم سلامت محیط زیست است، هم داراى مصارف پزشکى است، هم امید و چشم انداز پیشرفت براى جوانان کشور است.." (بیانات در دیدار با زائران و مجاوران حرم رضوی 01/01/ 1384).
6.الگوی بومی توسعه دانش هسته ای در ایران
با تحلیل داههای جمعآوری شده از متن سخنرانیهای مقام معظم رهبری و با استفاده از روش رویش نظریه مفاهیم اصلی استخراج گردیده و ضمن کدگذاری آزاد، محوری و انتخابی، الگوی مفهومی و تحلیلی(شکل3) پدیدار گردید.این الگو با نیاز اصلی ایران به فناوری هستهای شروع میشود که این نیازها در پنج دسته اصلی مسائل اجتماعی- سیاسی؛ پیشرفت در مسائل علمی؛ اقتصاد، صنعت و کشاورزی؛ انرژی و سوخت؛ و پزشکی و سلامت در نظر گرفته شدهاند.هر یک از این دستهها نیز شامل زیر گروههایی میباشند.
الف.در حوزه مسائل اجتماعی- سیاسی؛ دفاع از عزت و اقتدار ملی، شاخص بزرگ پیشرفت جهانی، اعتماد به نفس و ایستادگی، رسیدن به خودکفایی و توسعه کشور در نظر گرفته شده است.
ب.پیشرفت در مسائل علمی شامل دستیابی به دانش، نشانه قدرت علمی، اثبات توانایی میباشد.
ج.در بخش اقتصاد، صنعت و کشاورزی مسائلی چون رفاه ملت، جایگاه برجسته اقتصادی و آینده کشور در نظر گرفته شده است.
انرژی و سوخت نیز شامل جایگزینی برای نفت، سوخت نیروگاه اتمی و تولید برق میباشد.
د.بخش پزشکی و سلامت نیز شامل درمان و تشخیص بیماریها، انرژی پاک و سلامت محیط زیست میباشد.
ه.در نهایت هدف از رفع نیازهای هستهای در ایران دستیابی به قدرت برتر علمی میباشد.
شکل 3 . چهارچوب مفهومی تحقیق |
نیاز ایران به دانش و فناوری هستهای |
مسائل اجتماعی- سیاسی |
پیشرفت در مسائل علمی |
اقتصاد، صنعت و کشاوزی |
انرژی و سوخت |
پزشکی و سلامت |
شاخص بزرگ پیشرفت جهانی |
دفاع از عزت و اقتدار ملی |
اعتماد به نفس و ایستادگی |
رسیدن به خود کفایی |
توسعه کشور |
اثبات توانایی و پیشرفت علمی |
نشانه قدرت علمی |
دستیابی به دانش |
آینده کشور |
جایگاه برجسته اقتصادی |
رفاه ملت |
تولید برق |
سوخت نیروگاه اتمی |
جایگزینی برای نفت |
سلامت محیط زیست |
انرژی پاک |
درمان و تشخیص بیماریها |
نتیجهگیری
الگوی بومی ارائه شده برگرفته از رهنمودهای مقام معظم رهبری به خوبی علت نیاز ایران به فناوری هستهای را که دستیابی به قدرت برتر علمی میباشد را تبیین کرده است.با توجه به سخنان مقام معظم رهبری نیز میتوان دلایل صلحآمیز بودن دانش و فناوری هستهای در ایران را یکی فتوای ایشان مبنی بر اینکه استفاده از سلاحهای هستهای مخالف احکام اسلام بوده و حرام و ممنوع میباشد، و از لحاظ فکری، نظری و فقهی و اعتقادی حرکتی خلاف و گناه بزرگ به شمار میآید و جنایت بر بشریت میباشد(نک.شکل4).
شکل 4 . دلایل صلح آمیز بودن فناوری هستهای در ایران |
دلایل صلح آمیز بودن فناوری هستهای در ایران |
فتوای مقام معظم رهبری در مورد سلاح هستهای |
نیاز ایران به فناوری هستهای |
خلاف بودن از لحاظ فکری، نظری و فقهی |
حرام و ممنوع بودن از نظر اسلام |
گناه بزرگ |
خیانت بر بشریت |
هزینه بالایی ساخت و نگهداری این سلاحها |
پر ضرر و پر خطر بودن نگهداری سلاحها |
پیشرفت در مسائل علمی |
مسائل اجتماعی- سیاسی |
اقتصاد، صنعت و کشاورزی |
انرژی و سوخت |
پزشکی و سلامت |
آنچه در این الگو درخور توجه ویژه است، عبارت است از
اول.نفی سلاح هسته ای
."...ما سلاح هستهاى را نمیخواهیم؛ این در سلسلهى نیازها و نظام تسلیحاتى ما اصلاً وجود ندارد. ما اعلام کردیم که استفادهى از سلاحهاى هستهاى از نظر اسلام حرام و ممنوع است. و نگهداشتن او ایجاد یک خطر بزرگ و یک دردسر بزرگ است.." (بیانات در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) ۱۳۸۸/۰۳/۱۴).
دوم.اصل حرمت سلاح های هسته ای
".. ما به کارگیرى سلاح هستهاى را با احکام اسلامى مخالف مىدانیم؛ این را صریحاً بیان کردهایم. ما تحمیل هزینهى ساخت سلاح هستهاى و نگهدارى آن را بر ملت خودمان یک تحمیل بیجا و بىمورد مىدانیم. ساخت چنین سلاحى و نگهدارى آن، هزینههاى زیادى دارد و ما به هیچوجه جایز نمىدانیم که این هزینه بر مردم تحمیل شود.." (بیانات در مراسم هفدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره) 14/03/85).
سوم.عدم نیاز به سلاح هسته ای
"..واقعاً سلاح هستهاى به صرفهى ما نیست؛ علاوه بر اینکه از لحاظ فکرى و نظرى و فقهى، ما این کار را خلاف میدانیم و این حرکت را حرکت خلافى میدانیم. ما استفادهى از این تسلیحات را گناه بزرگ میدانیم و نگهداشتنش را یک کار بیهودهى پرضررِ پرخطر میدانیم و هرگز دنبالش هم نمیرویم.." (بیانات در دیدار با دانشمندان هستهای ۱۳۹۰/۱۲/۰۳).
چهارم.مخالفت با سلاح هسته ای در گستره جهانی
".. ما نمیخواهیم سلاح هستهاى درست کنیم؛ نه به خاطر اینکه آمریکا از این ناراحت میشود؛ عقیدهى خود ما این است. ما اعتقاد داریم که سلاح هستهاى جنایت بر بشریت است و نباید تولید شود؛ آنچه هم که در دنیا هست، باید محو شود و از بین برود؛ این عقیدهى ماست.." (بیانات در دیدار با بیانات در دیدار مردم آذربایجان ۱۳۹۱/۱۱/۲۸).
پنجم.بهانه جویی آمریکا
از طرفیمقام معظم رهبری علت اصلی مخالفت آمریکا با استفاده صلحآمیز ملت ایران از انرژی هستهای را بهانه برای ادامه جنگ روانی با نظام اسلامی و جلوگیری از پیشرفتهای ایران در عرصه علم و فناوری میدانند زیرا در جهان امروز قدرت علمی مبنا و پایه قدرت اقتصادی و سیاسی است و امریکاییها با درک این نکته تلاش میکنند روند تبدیل ایران را به قدرتی علمی سد کنند (بیانات در دیدار با مجلس خبرگان ۱۳۸۴/۱۲/۱۸؛ بیانات در دیدار با هزاران نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی همزمان 1/1/86).
"..امروز توانایی ملت ایران و جوانان این کشور در دستیابی به فناوری فاخر و بومی استفاده از دانش هستهای، دستگاه سلطه و استکبار را به شدت سراسیمه کرده و هیاهو و جنجالهای اخیر آنها نیز ناشی از این سراسیمگی است، زیرا قدرتهای سلطهگر نمیخواهند ملتها صاحب توانایی علمی مستقل شوند.." (بیانات در دیدار با جمعی از فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش ۱۳۸۴/۱۱/۱۸).
ششم.تقابل ایران با سلطه طلبی آمریکا
".. امریکایی ها بخوبی میدانند که تولید بمب اتم در ایران افسانه است و هیچ واقعیتی ندارد، آنها در واقع از شکل گرفتن ایران قدرتمند-مستقل اسلامی، پیشرفته و برخوردار از فناوریهای مدرن نگرانند و سعی میکنند با جاروجنجال راه پیشرفت ملت ایران را سد کند و این کشور را همیشه نیازمند خود نگه دارند اما ملت ایران برخورداری از انرژی و فناوری مدرن هستهای را حق خود میداند و از این حق نمیگذارد. .." (بیانات در دیدار با زائران و مجاوران حرم رضوی 01/01/ 1384).