نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در دو جهان واقعی و مجازی حضور دارند و این دو حضور علی رغم تفاوت های اساسی به یکدیگر وابسته است.این مقاله در مسیر پاسخ گویی به سوال اصلی تحقیق یعنی «میزان و کیفیت بهره گیری جریان‌های سیاسی ایران از فضای وبلاگی»، با انتخاب 200 وبلاگ سیاسی به صورت نمونه گیری تصادفی، به تحلیل محتوای وبلاگ‌ها در بخش‌های «وضعیت هویت وبلاگ‌نویسان، سابقه فعالیت، میزان رشد، نوع مطالب، شبکه‌های ارتباطی درون‌وبلاگی، میزان مشارکت مخاطبان» اقدام می نماید. تحلیل و بررسی نتایج تحلیل محتوا نشان می دهد جریان چپ بیشترین تعداد وبلاگ را داراست. وبلاگ نویسان جریان راست علیرغم در اختیار داشتن کمترین تعداد، فعالیت بیشتری در مقایسه با سایر جریان ها انجام داده اند. فرهنگ وبلاگ نویسی سیاسی در مجموع به سمت رسمی شدن پیش رفته است اما وبلاگ نویسان جریان راست بیشتر دوست دارند تا با مطالبی که در فضای مجازی درج می کنند شناخته شوند. در میان جریان چپ دغدغه های خبری بیشتر از بقیه است و دغدغه های تحلیلی کمتر از سایر جریان هاست. بررسی ها نشان از موج جدید وبلاگ نویسی در میان تمام جریان های سیاسی (بجز بی طرف) دارد. ارتباط اینترنتی و اطلاعاتی مناسبی در میان وبلاگ های جریان راست (در مقایسه با سایرین) ایجاد شده و وبلاگ‌های جریان اپوزیسیون از این حیث در ضعیف‌ترین وضعیت قرار دارند. وبلاگ‌های جریان اپوزیسیون مخاطبان کم یا مخاطبان بی تفاوت و جذب نشده‌ای دارند و در مقابل وبلاگ های جریان راست از مخاطبان زیاد و یا فعال و جذب شده برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

مقدمه

«فن آوری بی سابقه ارتباطات می توانند افراد را در سرتاسر جهان به هم پیوند دهد و خود را به عنوان نیروی انقلابی به سود ارتباطات و فرهنگ دموکراتیک به اثبات برساند....گردش در فضای سایبر به وسیله یک موس کامپیوتری کار آسانی است و در ضمن سانسور و ممیزی اینترنت نیز کار دشواری است» (ابو، 1385: 281-282).

این مقاله پس از اشاره ای به پیشینه پژوهش درباره وبلاگ، به مبانی نظری موجود در علوم اجتماعی و ارتباطات درباره ویژگی های فضای مجازی و فضای وبلاگی و رابطه آن با سیاست می پردازد و در ادامه در پی پاسخ دادن به یک سوال اصلی است: «میزان و کیفیت بهره گیری جریان­های سیاسی ایران از رسانه وبلاگ چگونه است و چه ویژگی هایی دارد؟». این سوال به چندین سوال فرعی تقسیم می شود: وضعیت هویت وبلاگ­نویسان، سابقه فعالیت، میزان رشد، نوع مطالب، شبکه­های ارتباطی درون وبلاگی، میزان مشارکت مخاطبان به چه شکلی است و آیا تفاوتی از این لحاظ بین جریان های سیاسی کشور وجود دارد؟

  1. ملاحظات مفهومی و نظری

وبلاگ در واقع نشریه ای آنلاین است که معمولا محتوا را بر اساس ترتیب زمان وقوع ارائه می دهد و لینک منبع اینترنتی اصلی آن مطلب آورده می شود. وبلاگها معمولا فضای محاوره ای دارند و لذا قسمتی مخصوص درج نظرات خوانندگان در ادامه مطالب قرار می گیرد. در اوایل دهه 2000 میلادی با رشد سرویس های رایگان وبلاگ نویسی که استفاده از آنها ساده بود،  حجم انبوهی از وبلاگ نویسان در فضای اینترنت رشد کرد(Heinonen, 2008: 339). وبلاگ نویسان سیاسى که خبر­هاى روز را دنبال مى کنند، به طور پیوسته پوشش خبرى ژورنالیست­ها را بررسى مى کنند. آن­ها مطالبى را که رسانه­های بزرگ پوشش نمى دهند، مورد توجه دیگران قرار مى دهند و می­توان گفت همچون یک روزنامه کار خبر و تحلیل آنرا در مقیاس و اسلوبی متفاوت پیگیری می کنند(فهمیزی، 1385: 8).در این مقاله منظور از وبلاگ سیاسی، وبلاگی است که محور اصلی آن، درجِ خبر، تحلیل، عکس، مقاله و ... به منظور پرداختن به متن و حاشیه های مسایل سیاسیِ مصداقیِ روز است. آن دسته از وبلاگهایی که به موضوع علم سیاست یا مسایل تاریخی- سیاسی می پردازند، بدون آنکه به موضوعات روز توجه داشته باشند و همچنین وبلاگ هایی که به نقد مسایل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و عقیدتی می پردازند بدون آنکه آن را به لایه­های سیاسی جامعه مرتبط بدانند، در این دسته قرار نمی گیرد.

با توجه به گستردگی موضوع در این قسمت سه ویژگی اساسی که مبنای تحلیل قرارگرفته اند،به اجمال می آیند:

1-1.دو فضایی شدن جهان

مهم ترین خصوصیت متمایزکننده عصرجدید که دوره جهانی شدن نام گرفته، دوفضایی شدن جهان است؛فضای واقعی و فضای مجازی که در عین متفاوت بودن از یکدیگر، به یکدیگر وابسته می باشند. در جهان امروز فرد با دو فضای واقعی و مجازی که بدون یکدیگر استمرار حیات اجتماعی بدون آنها ممکن نیست، مواجه می شود (عاملی، 1383- الف: 55) و از یک رابطه انعکاسی ذهنی برخوردار می باشند. فضای اول یا فضای واقعی که زندگی و فعالیت های عینی در آن در جریان است و از خصوصیات جغرافیا داشتن، از نظام سیاسی مبتنی بردولت-ملت برخوردار بودن، طبیعی- صنعتی بودن، محسوس بودن برخوردار می باشد و فضای دوم یا فضای مجازی که انسان را در مواجهه با واقعیت های مجازی قرار می دهد. در فضای مجازی انسان با سرزمینی بی مرز و چند فرهنگی و در عین حال برخوردار از فضای واحد مواجه است. فضایی با قاعده های خاص و در عین حال خالی از هر نوع قانون و ضابطه عقلانی. فضای مجازی از ویژگی هایی چون بی مکانی، فرازمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت- ملت ها، قابل دسترسی بودن همزمان و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... برخوردار است(عاملی، 1383- ب: 35).

1-2.رقابتی شدن جهان ها

مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آیندة جهان را می‌سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی «جهان مجازی» بسیاری از روندها، نگرش و ظرفیت‌های آینده جهان را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. این جهان در واقع به موازات و گاه مسلط بر «جهان واقعی» ترسیم می‌شود و عینیت واقعی پیدا می‌کند. این دو جهان از یک رابطه «انعکاسی هندسی[1]» برخوردار هستند.این دو جهان در بسیار از موارد تبدیل به دوقلوهای به هم چسبیده خواهند شد که تعامل فردی و اجتماعی در قلمروهای بسیار، بستگی به «تعامل‌های دوجهانی» دارد و ما مواجه هستیم با «دوجهانی‌شدن‌های به هم چسبیده[2]»(عاملی، 1383- الف: 26).در واقع گروه ها و جریان های سیاسی نیز در دو جهان واقعی و مجازی حضور دارند و این دو حضور علی رغم تفاوت های اساسی به یکدیگر وابسته است.

1-3. بی مکانی و بی زمانی

 خصوصیت بارز اینترنت بی مکانی و بی زمانی است که باعث شده افراد و گروه های به حاشیه رانده شده از بند سلطه و مرکزیت گروه های مسلط رها شوند؛ چرا که بدون مکان، "مرکزیت" هیچ مفهومی نخواهد داشت (منتظرقائم، 1381: 15).

2. روش شناسی

تحلیل محتوا یکی از روش های شناخته شده در مطالعات مربوط به محتوای پیام های ارتباطی و رسانه­ای است که امروزه در اغلب کشورهای جهان برای بررسی پیام­ها و محتویات رسانه­های جمعی مورد استفاده قرار می گیرد.مجموعه وبلاگ­های سیاسی ایرانی (اعم از وبلاگ­های فارسی، ترکی و کردی و ...) که با استفاده از سرویس­های وبلاگ نویسی فارسی فعالیت می­کنند، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. در زمان انجام تحقیق آمار مشخصی از تعداد وبلاگ ها سیاسی (و حتی کل وبلاگ­های فارسی و ایرانی) وجود نداشت. معمولا بسیاری از این وبلاگ­ها حتی به موتورهای جستجوگر معروف مثل گوگل و یاهو هم معرفی نشده­اند و تنها راه دستیابی به آنها وارد کردنURL  (آدرس اینترنتی) آنها در نوار آدرس است لذا لازم بود یک سیستم نمونه­گیری مناسب در نظر گرفته شود.

در حال حاضر معروف ترین سرویس­های وبلاگ­نویسی فارسی عبارتند از: پرشین­بلاگ (persianblog)، بلاگفا (blogfa)، بلاگ­اسکای (blogsky)، میهن بلاگ (mihanblog)، پارس­بلاگ (parsblog)، پرشین­لاگ (persianlog) و بلاگر (blogger) (ضیایی پرور،1382). در زمان انجام این پژوهش، تنها بلاگفا بود که آمار وبلاگ­ها، امکان دسترسی و جستجوی موضوعی در میان آن­ها را فراهم می کرد. بلاگفا این امکان را به دارندگان وبلاگ می داد تا وبلاگ خود را یکی از 15 گروهی که در ادامه آورده می شود، قرار دهند. تنها گروهی که که حاوی وبلاگهای سیاسی (بنا به تعریف عملیاتی تحقیق) می توانست باشد، گروه «جامعه وسیاست» بود. به عبارت دیگر به نظر می رسید مدیران وبلاگ­های سیاسی، در مواجه با این لیست گروه جامعه و سیاست را برای وبلاگ خود انتخاب می کنند. اگرچه این امکان هم وجود دارد که نویسنده­ای وبلاگ خود را در هیچکدام از این گروه­ها قرار ندهد اما بنظر نمی رسد این مسئله خللی در جریان نمونه گیری ما ایجاد کند چرا که اینگونه افراد دارای ویژگی خاصی نمی باشند. از سوی دیگر ممکن است تعدادی از وبلاگ­های سیاسی در گروه «اخبار و رسانه ها» ثبت شده باشند اما این نکته نیز به غیر احتمالی بودن نمونه گیریِ پژوهش آسیبی نمی رساند اگرچه احتمالا از تعداد و نسبت وبلاگ­های خبری خواهد کاست. در واقع در ابتدای مسیر نمونه گیری، از یک نمونه گیری غیر احتمالی (انتخاب بخش جامعه وسیاست بلاگفا) استفاده شد و در ادامه نیز از یک نمونه گیری کاملا تصادفی بهره گرفته شد. هر کدام از این گروه ها در سایت بلاگفا دارای لیستی می باشند که بر اساس آخرین وبلاگ های بروز شده مرتب می شوند. به عبارت دیگر آخرین وبلاگ های بروز شده در صدر این لیست قرار گرفته و با هربار بازیابی صفحه (Refresh کردن)، لیست تغییر می کرد. لذا از این قابلیت سایت بلاگفا برای نمونه­گیری تصادفی بهره برده شد. در مرداد ماه 1387 تعداد 200 وبلاگ که شمارش آنها از ابتدای لیست آغاز شده بود، به عنوان نمونه تحقیق انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت.

3.شاخص ها

به منظور دست یابی به پاسخ سوال اصلی کار را در 7 بخش به پیش برده و مقوله بندی را در هر بخش به طور دقیق انجام داده ایم. در این پژوهش یک متغیر مستقل تعریف شده است که همان «جهت گیری سیاسی وبلاگ» است و متغیر وابسته یعنی «میزان و کیفیت استفاده از وبلاگ»، بر اساس ویژگی های خاص این رسانه تعریف شده است.«وضعیت هویت وبلاگ­نویسان، سابقه فعالیت، میزان رشد، نوع مطالب» دیگر مقوله هایی است که تعریف شده اند تا میزان و کیفیت فعالیت وبلاگ نویسان سیاسی به طور دقیق مورد بررسی شود. از سوی دیگر برای صحت کدگذاری در هر مقوله، روش و ملاک­هایی عملیاتی نیز معین شد. بیان این نکته ضروری است که نوع مقوله بندی و روش عملیاتی مبتنی بر تحقیقات پیشین در زمینه وبلاگ نیست و ابداعی است چرا که عمده این تحقیقات به تفاوت­های وبلاگ با سایر رسانه­ها دقت نداشته اند و بیشتر بر محور نویسنده وبلاگ و محتوای آن پیش حرکت کرده اند.

3-1.جهت گیری سیاسی وبلاگ

اگر نویسنده وبلاگ به طرفداری روشن و بارز از یکی از دو جناح راست و یا چپ با همه­ی شاخه ها و گرایش هایشان پرداخته بود و در عین حال طرف دیگر را طرد می کرد، به یکی از دو گروه چپ یا راست تعلق می گیرد. اما وبلاگی که در موضع گیری های خود کمی از جناح چپ دفاع کند و کمی از جناح راست در گروه «بی طرف» قرار می گیرد؛ همچنین گروه­های سیاسی که امروزه به جریان بی طرف و بینابینی مشهور اند. وبلاگ­هایی که با کینه ورزی نسبت به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران تولید مطلب می کنند و صرفاً تاکید بر طرح­ها و نقشه­هایی برای براندازی نظام دارند و هیچ امیدی به پیگیری خواسته­هایشان از طریق گروه­های سیاسی داخل کشور ندارند، در گروه «اپوزیسیون» قرار می گیرند. همچنین وبلاگ­های طرفدار کمونیسم جهانی به این گروه اضافه شده اند. البته توجه به این نکته ضروری است که جریان­های سیاسی در طول زمان دچارتحولات جزئی و کلی می شوند و معیارهای عرفیِ زمان انجام تحقیق در حال حاضر صدق نمی کند.

3-2.هویت نویسنده وبلاگ

در صورتی که نام و نام خانوادگی نویسنده در قسمت توضیحات وبلاگ و یا در پایین هر پست مشخص شده باشد و یا وبلاگ متعلق به یک سازمان و یا گروه مشخص و شناسنامه دار باشد، وضعیت نویسنده «مشخص» خواهد بود و در صورتی که فرد با نام کوچک یا نام مستعار در وبلاگ شناخته شود و یا اصلا نامی ارائه نکرده باشد، هویت او «نامشخص» در نظرگرفته می شود. البته این احتمال نیز وجود دارد که نام درج شده در وبلاگ، نام مستعار نویسنده وبلاگ باشد و نه نام واقعی. بعضی از اسامی مشخص است که غیر واقعی است اما بعضی اسامی ظاهری معقول دارند اما غیر واقعی و در واقع مستعارند. در این مورد نام مستعار نیز همچون نام واقعی در نظر گرفته می شود چرا که چاره­ی دیگری نیز وجود ندارد و در اکثر بخش های فضای مجازی این مشکل وجود دارد.

3-3.میزان فعالیت نویسنده وبلاگ

برای درک اهمیت این بخش لازم است بدانیم که عده ای از وبلاگ نویسان بیش از 40 پست در یک روز ایجاد می کنند و عده ای نیز ماهانه یک پست هم نمی نویسند.در عین حال باید دانست که این تعداد پست، در طول چه زمانی ایجاد شده است. بعضی وبلاگ ها تنها چند ماه از عمرشان می گذرد و برخی چند سال.  لذا «نسبت تعداد پست ها به عمر وبلاگ» هم باید مشخص شود. روش عملیاتی مولف در این خصوص چنین است که از ابتدای راه­اندازی وبلاگ، شماره پست­های درج شده از یک شروع می شود و ادامه می­یابد. لذا لینک آخرین پست وبلاگ (که بالاترین آن هاست) و شماره آن، نشان دهنده تعداد کل پست­های درج شده در وبلاگ است.

3-4.نوع مطالب

نوشته های موجود را مولف به سه نوعتقسیم می نماید: خبری ، تحلیلی سطحی ،و تحلیلی عمقی. وجه تمایز گروه سطحی و پایه ای این است که وبلاگ های «تحلیلی عمقی» از زبان علمی، منطقی و محترمانه تری برخوردار اند و درک آنها نیازمند دقت و تامل بیشتری است. در اینگونه وبلاگ­ها، نویسنده برای تحلیل یک اتفاق و یک خبر یک سیر منطقی را می چیند و سوابق تاریخی مرتبط را ذکر می کند، اما وبلاگ های «تحلیلیِ سطحی» معمولا از کلماتی استفاده می­کنند که معمولا دارای بار ارزشی و گهگاه غیر محترمانه هستند. در اینگونه تحلیل­ها از عباراتی مثل فکر می کنم، نمی دانم استفاده می­شود. بی تردید وبلاگ­هایی هم وجود دارند که در حدفاصل این سه گروه قرار می گیرند، اما با تامل بیشتر بر مطالب قبلی و توجه به محور اصلی وبلاگ، می توان آنها را هم در یکی از این سه دسته قرار داد.

3-5.سابقه فعالیت وبلاگ

یک وبلاگ در طول زمان رشد می کند، مخاطبانش را پیدا می کند و به اصطلاح جا می افتد. همچنین دانستن این فاکتور امکان ارزیابی میزان رشد وبلاگ­ها را فراهم می کند. روش عملیاتی مولف در این خصوص چنین است:از زمانی که اولین پست هر وبلاگ ایجاد می شود، مطالب به صورت هفتگی یا ماهیانه آرشیو می­شود و آرشیو مطالب در حاشیه وبلاگ مشخص است و می توان با کلیک بر روی لینک مربوط به هر ماه یا هفته مطالب به آن زمان را مشاهده کرد. با مشاهده اولین آرشیو مطالب می توانیم عمر وبلاگ را دریابیم. با کم کردن تاریخ مورد نظر از زمان نمونه گیری (مرداد 1387)، عمر وبلاگ مشخص می شود.

3-6.شبکه­های ارتباطی درون وبلاگی

 یکی از شاخصه­های مهمی که نشان دهنده­ی میزان تلاش مدیر وبلاگ برای ایجاد ارتباط وبلاگش با دیگر رسانه های مجازی است، تعداد پیوندهایی است که در آن وبلاگ ایجاد شده است. این­گونه ارتباط­ها باعث ارجاع متقابل مخاطبان به یکدیگر و افزایش قابل توجه مخاطبان می شود و می تواند نشانگر مسایلی همچون نوعی حس پیوند میان گروهی هم باشد و به ایجاد یک شبکه وسیع ارتباطی درون وبلاگی بیانجامد.روش عملیاتی مولف در این خصوص چنین است که تعداد پیوند­ها عبارتست از تعداد پیوند های ثابت وبلاگ بعلاوه ی پیوند های روزانه (در صورت وجود). پیوند های روزانه در صورت زیاد بودن به آرشیو پیوند های روزانه منتقل می­شوند که با کلیک کردن بر روی لینک مربوطه، لیست چند صفحه ای آن باز شده و امکان بازیابی و شمارش را پیدا می کنند.

3-7.میزان مشارکت خوانندگان

 میزان مشارکت خوانندگان می تواند نشانگر میزان تاثیرگذاری و موفقیت آن وبلاگ باشد. خوانندگان به دلایل مختلف نظرات خود را وارد می کنند و اصطلاحاً کامنت می گذارند. عده­ای می خواهند نظر خود را درباره مطلب منتشر شده به نویسنده وبلاگ و دیگر خوانندگان منتقل کنند اما عده­ی هم می خواهند دیگران را از بروز شدن وبلاگ خود با خبر می کند. حتی بعضی از نظرات دربردارنده تبریک، تسلیت، تبلیغات تجاری، سیاسی و ... هستند. در هر حال نفس کامنت گذاشتن حداقل نشان از مورد توجه بودن وبلاگ و مطالب آن دارد. مولف در این بخش به منظور شناسایی میزان مشارکت خوانندگان، شاخصی تحت عنوان «میانگین نظرات در صفحه اول» تعریف شد. در واقع چون میزان مشارکت خوانندگان یا همان تعداد نظرات در مورد نوشته های مختلف فرق می کند، مجموع نظرات نشان داده شده در صفحه اول بر تعداد پست­های صفحه اول تقسیم شد و به عنوان شاخص در نظر گرفته شد.

4. یافته های پژوهش

4-1.حضور جریان­های سیاسی

 در این تحقیق 200 وبلاگ به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شد و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

جدول شماره 1.  فروانی و درصد فراوانی جریان­های سیاسی در رسانه وبلاگ

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

فیلترشده

فراوانی

19

79

63

30

9

درصد­فراوانی

9.5

39.5

31.5

15

4.5

از لحاظ تعداد، جریان موسوم به چپ بالاترین درصد را دارا می باشد و در سوی دیگر جریان راست کمترین تعداد وبلاگ نویس را دارد؛ جریان چپ تقریبا چهار برابر راست ها وبلاگ سیاسی دارند. با توجه به اینکه معمولا وبلاگ­های ضدانقلاب و گروهک­های اپوزیسیون فیلتر می شوند، با اغماض می توان وبلاگ­های فیلتر شده را هم جزو گروه اپوزیسیون محسوب کنیم و با توجه به این نکته در می یابیم که حدود یک پنجم وبلاگ نویسان سیاسی، ضد انقلاب هستند.

4-2. هویت نویسندگان

 در مجموع56 درصد کل وبلاگ نویسان با نام و عنوان مشخص در وبلاگ فعالیت می کنند. در همه ی گروهها بجز گروه اپوزیسیون که دلیل آن هم مشخص است، تعداد کسانی که با نام مشخص وبلاگ نویسی می کنند بیشتر از نامشخص هاست.

جدول شماره 2. درصد فراوانی وبلاگ­های با هویت مشخص و نامشخص بر حسب جریان­های سیاسی

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

مشخص

65

56.41

62.90

40

نامشخص

35

43.58

37.09

60

این مسئله می تواند نشان­گر این نکته باشد که فرهنگ وبلاگ نویسی سیاسی در مجموع به سمت رسمی شدن پیش رفته است و بیشتر وبلاگ نویسان از تبعات احتمالی مطالب درج شده در وبلاگشان احساس امنیت و آزادی می کنند. در عین حال باید دقت داشت که سهم مشخص و نامشخص ها در جریان های مختلف، متفاوت است. درصد افرادی که از جریان راست و بی طرف با هویت مشخص وبلاگ نویسی می کنند از درصد کسانی که جزو جریان چپ هستند، بیشتر است. این مسئله می تواند نشان دهنده­ی این نکته باشد که وبلاگ نویسان این جریان­های سیاسی بیشتر دوست دارند تا با مطالبی که در فضای مجازی درج می کنند شناخته شوند و احساس آزادی و امنیت بیشتری برای درج مطالب خود دارند.

4-3. میزان فعالیت وبلاگ

اگر ملاک خود را برای ارزیابی میزان فعالیت یک جریان سیاسی، مجموع پست های ایجاد شده توسط آن جریان بدانیم، جریان چپ بیشترین فعالیت را در عرصه وبلاگ نویسی دارد اما اگر تعداد وبلاگ­های هر جریان را هم در نظر داشته باشیم آنگاه درمی یابیم که وبلاگ نویسان جریان راست فعالیت چشم گیرتری داشته اند. جریان راست علی­رغم اینکه یک دهم کل وبلاگ­ها را در اختیار دارند، اما یک چهارم کل پست های وبلاگ­های سیاسی را ایجاد کرده اند. به عبارت دیگر جریان راست با توجه به تعدادشان فعالیت بیشتری در مقایسه با سایر جریان ها انجام داده اند. عکس این اتفاق در مورد جریان بی طرف و اپوزیسیون رخ داده است. آنها به نسبت تعدادشان تولید مطلب نکرده اند اما نسبت تعداد وبلاگ ها و نسبت تعداد مطالب در جریان چپ تقریبا برابر است.

جدول شماره 3. فراوانی و درصد فراوانی پست­های ایجاد شده توسط جریان­های سیاسی مختلف

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

فراوانی پست­های ایجاد شده

17416

26393

17148

7653

درصد فراوانی

25.3

38.4

24.9

11.1

اگر فاکتور زمان را هم در میزان تولید مطلب لحاظ کنیم و تعداد پست های هر وبلاگ را به عمر آن تقسیم کرده و از هر گروه میانگین بگیریم، در می یابیم که جمعا وبلاگ نویسان جریان چپ فعالترین ها بوده اند و بطور متوسط در هر ماه 38.78 پست ایجاد کرده­اند. بعد از آنها جریان اپوزیسیون با میانگین  24.95 ، بی طرف با 18.49 و راست با 14.09 پست در هر ماه قرار می گیرند.

جدول شماره 4. میانگین کل «نسبت تعداد پست به عمر وبلاگ» در هر جریان سیاسی

 

راست

چپ

بی­طرف

اپوزیسیون

میانگین کل

14.09

30.78

18.49

24.95

4-4. نوع مطالب

 در بحث مربوط به نوع مطالب، در تمامی گروهها درصد گروه «تحلیلی سطحی» بیشتر از دو گروه دیگر است. درصد این گروه برای همه ی جریان ها تقریبا چیزی حدود 50 در صد است و تفاوت چشم گیری میان آنها وجود ندارد. در دو گروه راست و بی طرف درصد تحلیلی عمقی بیشتر از درصد خبری است، در حالی که در دو گروه چپ و اپوزیسیون درصد خبری بیشتر است.

جدول شماره 5. درصد فراوانی انواع وبلاگ در هر جریان سیاسی

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

خبری

21

35.4

17.4

26.6

سطحی

52.6

51.8

60.3

50

پایه ای

26.3

10

22.2

23.3

درصد وبلاگ های های خبری در جریان چپ بیشتر از همه جریان ها و حدود 35% است. بعد از آن جریان اپوزیسیون قرار دارد که 26% وبلاگ های آن خبری اند. در مجموع 54% از کل وبلاگ های خبری مربوط به جریان چپ هستند که امار قابل توجهی است. درصد وبلاگ های تحلیلی عمقی در میان جریان چپ از همه جریان ها کمتر است و در بقیه ی جریان ها درصد این گروه در آنها حدود 22 تا26 درصد است و تفاوت چشم گیری وجود ندارد.با توجه به این که نوع وبلاگ (خبری، سطحی و عمقی) بر تعداد پست ها تاثیر می گذارد و ما درصد برابری از این انواع وبلاگ در جریان های مختلف نداریم، لذا با مقایسه گروه به گروه جریان ها نتایج دقیق­تری به ما خواهد داد.

جدول شماره 6. درصد فراوانی تعداد پست­های هرجریان سیاسی در انواع وبلاگ

 

خبری

تحلیلی سطحی

تحلیلی عمقی

راست

7.8

9.6

13.8

چپ

54.9

39.4

27.7

بی طرف

21.5

36.5

38.8

اپوزیسیون

15.6

14.4

19.4

در گروه خبری و تحلیلی سطحی تعداد پست های جریان چپ بیشترین و جریان راست کمترین تعداد پست را دارد. اما در گروه تحلیلی عمقی جریان اپوزیسیون بیشترین و چپ و بی طرف کمترین تعداد پست را دارند.

4-5. سابقه فعالیت

 بررسی و تجزیه و تحلیل عمر وبلاگ­ها می تواند نتایج جالبی خصوصا در زمینه میزان رشد وبلاگ­ها در چند سال اخیر به ما ارائه دهد. در این قسمت میزان عمر وبلاگ­ها را به سه دسته «صفرتا یکساله» ، «یک تا دوساله» و «دو ساله و بیشتر» تقسیم نمودیم تا تصویری روشن و ساده از میزان عمر وبلاگ­ها به دست آید.

جدول شماره 7. درصد فراوانی سه گروه سنی در میان هر جریان سیاسی

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

صفرتا یکساله

52.6

45.4

31.2

50

یک تا دوساله

36.8

35

37.5

25

دو ساله و بیشتر

10.5

19.4

31.2

25

همان طور که در جدول شماره (9) مشخص است، در همه­ی جریان های سیاسی (بجز جریان بی طرف) درصد وبلاگ های گروه «صفر تا یکساله» بیشتر از دو گروه دیگر است. اگر همین داده­ها را بر اساس میزان عمر وبلاگ­ها مرتب کنیم و درصد هر جریان سیاسی را در آن گروه سنی بررسی کنیم، نتایج دیگری نیز به دست می آید:

جدول شماره 8. درصد فراوانی هر جریان سیاسی در سه گروه سنی

 

صفرتا یکساله

یک تا دوساله

دو ساله و بیشتر

راست

12.6

10.7

4.5

چپ

44.3

41.5

34

بی طرف

25.3

36.9

45.4

اپوزیسیون

17.7

10.7

15.9

در میان وبلاگ­های «بیشتر از دوسال» (وبلاگ­های باسابقه) جریان بی طرف بیشترین و جریان راست کمترین درصد فراوانی را داراست. جدول شماره 4 نشان می دهد که در دو سال اخیر جریان چپ بیشتر از همه­ی جریان­ها وبلاگ ایجاد کرده است. همچنین جریان راست و جریان اپوزیسیون، در یک سال اخیر به اندازه تمامی سال­های قبل وبلاگ ایجاد کرده اند.

4-6. شبکه ارتباطی درون وبلاگی

 تعداد پیوندهای وبلاگ که به عنوان شاخص شبکه ارتباطی درون وبلاگی در نظر گرفته شده بود، در این بخش به دو صورت «تعداد کل پیوندها» و «میانگین پیوندها در هر وبلاگ» مورد تحلیل قرار می گیرد.

جدول شماره 9. فراوانی و میانگین تعداد پیوندهای وبلاگ در هر جریان سیاسی

فراوانی

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

 

تعداد کل پیوندها

3140

4688

4717

1105

 

میانگین پیوندها در هر وبلاگ

157

60.10

76

36.83

           

جریان اپوزیسیون هم از لحاظ تعداد کل پیوندها و هم از لحاظ میانگین تعداد پیوند ها کمترین تعداد پیوند را داراست. جریان راست از لحاظ میانگین پیوندها، تفاوت آشکاری با سایر جریان ها دارد اما چون تعداد وبلاگ های این جریان کم است، تعداد کل پیوندهای آن کمتر از سایرین است. شاید بتوان از این آمار اینگونه نتیجه گرفت که وبلاگ نویسان جریان راست اگرچه کم هستند اما ارتباط اینترنتی و اطلاعاتی مناسبی را (در مقایسه با سایرین) بین خود ایجاد کرده اند.

4-7.میزان مشارکت خوانندگان

 در این قسمت «میانگین تعداد نظرات خوانندگان در صفحه اول» به عنوان شاخص میزان مشارکت خوانندگان در نظر گرفته شد که به منظور دست­یابی به تصویری روشن و ساده از این شاخص آن را به سه دسته «کمتر از یک» ، «یک تا پنج» و «پنج و بیشتر» تقسیم نمودیم.

جدول شماره 10. درصد­فراوانی دسته­بندی «میانگین تعداد نظرات در صفحه اول» در هرجریان سیاسی

 

راست

چپ

بی طرف

اپوزیسیون

کمتر از یک

33.3

49.3

42.1

62

یک تا پنج

33.3

25.3

40.6

31

پنج و بیشتر

33.3

25.3

17.1

6.8

با نگاهی به آمار هر یک از جریان های سیاسی وبلاگ های جریان راست پراکندگی یکسانی از لحاظ تعداد نظرات خوانندگان دارند و جریان اپوزیسیون بیشترین نسبت وبلاگهایی با تعداد نظرات «کمتر از یک» و همچنین کمترین نسبت وبلاگهایی با تعداد نظرات «بیشتر از پنج» را دارد. جریان راست بیشترین نسبت وبلاگهایی با تعداد نظرات بیشتر از پنج را داراست. از این آمار می توان نتیجه گرفت که وبلاگ­های جریان اپوزیسیون (در مقایسه با سایر جریان­ها) مخاطبان کم یا مخاطبان بی تفاوت و جذب نشده­ای دارند و در مقابل وبلاگ های جریان راست (در مقایسه با سایر جریان­ها) از مخاطبان زیاد و یا فعال و جذب شده برخوردارند.

 

بحث و نتیجه گیری

تعلق بیشترین تعداد وبلاگ در فضای مجازی به جریان چپ و کمترین به جریان راست می تواند نشانگر احساس دغدغه و نیاز بیشتر فعالین سیاسی جریان چپ به فعالیت در عرصه وبلاگ نویسی به منظور پرکردن خلا فعالیت های آنها در فضای واقعی باشد. وبلاگ نویسان جریان راست با توجه به تعدادشان، فعالیت بیشتری در مقایسه با سایر جریان ها انجام داده اند. این داده می تواند ما را به این نکته رهنمون کند که دغدغه مندان جریان سیاسی راست در فضای مجاز یا گرچه کم هستند اما تلاش می کنند تا با فعالیت زیاد خود این نقیصه را جبران کنند. بررسی ها نشان می دهد که فرهنگ وبلاگ نویسی سیاسی در مجموع به سمت رسمی شدن پیش رفته است اما وضعیت هویت نویسندگان بین جریان­های سیاسی متفاوت است. وبلاگ نویسان جریان راست بیشتر دوست دارند تا با مطالبی که در فضای مجازی درج می کنند شناخته شوند و یا احساس آزادی و امنیت بیشتری برای درج مطالب خود دارند. بیشترین درصد وبلاگ­های های خبری و کمترین درصد وبلاگ های تحلیلی عمقی در میان جریان چپ وجود دارد. این داده می تواند نشانگر آن باشد در میان جریان چپ دغدغه های خبری بیشتر از بقیه است و دغدغه های تحلیلی کمتر از سایر جریان هاست. در همه­ی جریان های سیاسی (بجز جریان بی طرف) درصد وبلاگ های جوان بیشتر از وبلاگ­های باسابقه است. در میان وبلاگ­های باسابقه جریان بی طرف بیشترین و جریان راست کمترین درصد فراوانی را داراست. همچنین جریان راست و جریان اپوزیسیون، در یک سال اخیر به اندازه تمامی سال­های قبل وبلاگ ایجاد کرده اند. تمامی این نکات می تواند نشانگر موج جدید وبلاگ نویسی در میان تمام جریان های سیاسی (بجز بی طرف) داشته باشد. وبلاگ نویسان جریان راست اگرچه کم هستند اما ارتباط اینترنتی و اطلاعاتی مناسبی را (در مقایسه با سایرین) بین خود ایجاد کرده اند و وبلاگ­های جریان اپوزیسیون به لحاظ شبکه ارتباطی درون وبلاگی در ضعیف­ترین وضعیت قرار دارند. این شبکه ارتباطی درون وبلاگی جریان راست، بازیگران و کنشگران گوناگون را می تواند به یکدیگر پیوند دهد و در سوی مقابل جریان اپوزیسیون را با موانع اساسی در توسعه ارتباطات و شبکه ارتباطی و حتی شکل گیری هویت مشترک مواجه کند. وبلاگ­های جریان اپوزیسیون مخاطبان کم یا مخاطبان بی تفاوت و جذب نشده­ای دارند و در مقابل وبلاگ های جریان راست از مخاطبان زیاد و یا فعال و جذب شده برخوردارند. تجزیه و تحلیل داده های بخش تحلیل محتوا در قالب پارادایم دوجهانی شدن و ویژگی های فعالیت سیاسی در فضای مجازی می تواند نتایج دیگر نیز داشته باشد؛ نتایجی که هم به شناخت فعالیت جریان های سیاسی در فضای مجازی کمک کند و هم بخش های از ویژگی های جریان مذکور را در فضای واقعی روشن نماید.



[1] Geometrical Reflection

[2] Twin Globalizations

ابو، بوسا (1385). امپریالیسم سایبر: روابط جهانی در عصر جدید الکترونیک، ترجمه ی پرویز علوی، تهران: انتشارات ثانیه.
ضیایی پرور، حمید (1382). «وبلاگ نویسی و روزنامه نگاری در ایران، نقد و بررسی تطبیقی و تاثیر متقابل دو پدیده»، فصلنامه رسانه، شماره 56.
عاملی، سعیدرضا (1383الف). «جهانی شدن ها: مفاهیم و نظریه ها»، فصلنامه ارغنون، شماره 24.
عاملی، سعیدرضا (1383ب). «دوجهانی شدن‌ها و آینده هویت‌های هم‌زمان»، هفته‌نامه خردنامه همشهری، 1383، شماره 26، مردادماه.
فهمیزی، محمدرضا (1385). «وبلاگ به مثابه یک رسانه»، روزنامه همشهری 24/11/85 .
منتظرقائم، مهدی (1381). «دموکراسی دیجیتالی و حکومت الکترونیکی: سیاست و حکومت در عصر تکنولوژی های تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی (ICTs)»، نامه علوم اجتماعی، شماره 19.
Heinonen, Ari. (2008). "Blogger", In W. Donsbach (Ed), Encyclopedia of Communication (Vol. VII, 339-341). London: International Communication Association/Blackwell Publishing.