نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
مقاله حاضر به بررسی جامعه شناختی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه همدان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن پرداختهاست. اهداف پژوهش شامل؛اهداف توصیفی ( بررسی میزان شناخت از جنگ نرم و اهداف)، تبیینی (استنباط و تعمیم نتایج) است. رویکرد آن بینرشتهای(جامعه شناختی – سیاسی) و روش آن پیمایشی – تبیینی است. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه بود و پایایی آن در مطالعه مقدماتی 85% به دست آمد. از نرم افزار spssاستفاده شد. یافتهها نشان داد که رابطه معناداری میان سواد رسانهای، شرکت در همایشها و کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم، تمسک به آموزههای دینی، حفظ هویت ملی و پرهیز از اختلافات قومی و دینی، با میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم و مقابله با آن وجود دارد. نتایج بیانگر میزان بالای آشنایی دانشجویان دانشگاه پیام نور همدان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن است.
کلیدواژهها
مقدمه
از منابع قدرت تاثیرگذار در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعهای، دانشگاهها هستند که مرکز تولید و اشاعه علم و فکر و فرهنگ می باشند. رهبر معظم انقلاب اصطلاح افسران جنگ نرم را برای دانشجویان به کار بردند و اساتید را فرماندهان این افسران قلمداد نمودند. افسران جنگ قشر جوانی هستند که دارای شور و هیجان دوران شباب هستند و زمان بیشتری را با رسانههای جمعی ماهوارهای و اینترنتی و بازی ها و سرگرمیهای رایانهای مثل بولوتوس، فیس بوک، تویتر، یوتیوب، فلیکر و...( محمدی نجم، 1388 : 106-103) سپری می کنند. بر اساس نتایج تحقیقات در ایالات متحده، جوانان بیش از هر سن دیگری از استفاده کنندگان اینترنت هستند و دانشجویان در زمره بزرگترین طیف مخاطبان و فعالان در فضای سایبر و اینترنت و بخش اصلی آن به شمار میآیند( ذکایی و خطیبی، 1384 به نقل از اشتیاقی و همکاران، 1391 : 121). جوانان به دلیل هیجانات شدید دوره جوانی و داشتن روحیهی کنجکاوی، بیشتر تحت تاثیر تبلیغات و شایعات قرار گرفته و در مواقع حساس و در شرایط بحران و فریبکاریهای سیاسی، به راحتی ابزار و طعمه شرارتها قرار گرفته و بسیج اجتماعی (حسینی، 1389 : 36) در شورشهای سیاسی را تشکیل میدهند، مثل انقلابهای مخملی و رنگی( نائینی، 1388 : 88-59) که در این حالت یک تهدید جدی و نرم است. وظایف افسران جنگ نرم به دو دلیل بسیار خطیر می باشد؛ 1- شرایط جهانی در عصر هجمه اطلاعات و ارتباطات، تشکیل دهکده جهانی و شکل گیری جامعه جهانی و نابرابریهای اقتصادی (والرشتاین، 1974 و1979 و وارن ،1981) و نابرابریهای سیاسی (کاردوزو، 1972و فرتادو، 1984 و مانک، 1986) و 2- شرایط فعلی جامعه ایران به عنوان یک قدرت سیاسی و فرهنگی تاثیرگذار در منطقه (رنجبران، 1388: 63). با توجه به دلایل مذکور آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و به اصطلاح جامعه شناختی خشونت نمادین[1]( شارع پور، 1386: 87) در فرایندهای آموزشی و توجه به آنها اهمیت دارد. زیرا در برنامهریزیهای استراتژیکی و راهبردی برای دانشجویان، شناخت میزان آشنایی آنها از برنامههای دشمنان در عرصه های ارتباطی و اطلاعاتی ضرورت دارد.
همچنین در جامعه امروز ایران، با هویتها روبه رو هستیم. هویتهایی که هر زمان و با توجه به زمینه فرهنگی – اجتماعی و دیگر عوامل تاثیرگذار، بعدی از آن مورد تاکید قرار میگیرد. در این میان هویت دینی یکی از مهم ترین ابعاد هویتی است که نقش تعیین کنندهای در هویت یابی افراد درون جامعه بازی می کند. تغییرات سریع و شگرف عصر استیلای پارادایم فناورانه بر محور فناوریهای اطلاعاتی سازمان یافته(کاستلز، 13890: 59) و انقلاب ارتباطی- اطلاعاتی سده بیست و یک را باید فراتر از صرف الکترونیکی کردن رابطه انسانها دانست. این فناوری ها امکان پیدایی هویتهای تازه( کاستلز، 13809: 20) و تغییر نگرش ما نسبت به خود، دیگران و جهان را امکان پذیر ساخته است. دانشجویان سازندگان فردایی هستند که با داشتن علاقه و رضایت میتوانند جامعه خود را بسازند و اگر با ابزارها و تکنیکهای جنگ نرم هم آشنایی نداشته باشند، در ورود به عرصههای مختلف زندگی مانند کار و مشاغل، دچار فرسودگی و بیاعتمادی شده و دل به کار نمیدهند و احساس مسئولیت نخواهند داشت و یا بعد از فراغت از تحصیل، مهاجرت به کشورهای بیگانه را به زندگی در درون کشور خود ترجیح داده، فرار مغزها را رقم میزنند. در نتیجه در قبال خدمات آموزشی و سرمایههای اقتصادی- اجتماعی – فرهنگی هزینهشدهی چندین ساله، حسرتی غیر قابل جبران ناشی از خلاء نیروی انسانی ماهر و متخصص عاید جامعه خواهد شد. بعلاوه به دلیل دوران خاص جوانی تحت تاثیر تبلیغات و دغلکاریها که دارای هزینههای پنهان وحشتناکی است(گاردنر، 1383 به نقل از مرادی، 1388: 83-82)، ترفند همراهی و ذهنیت جمعی( شهیدی نیا، 1372 به نقل از مرادی، 1388: 82) فریبکاریها و دستکاری تخیل( جاکوئز، 1965 به نقل از مرادی، 1388: 84) و غیره قرار گرفته و گرایشات و نگرشهای آنها به راحتی و بدون احساس فشار واجبار و از درون در جهت اهداف سوء دشمن سوق داده خواهد شد.
با توجه به آنچه گذشت، سئوال اصلی این پژوهش بررسی میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم وراههای مقابله با آن است. این سئوال دارای سئوالات فرعی دیگری به این شرح است. آیا استفاده از رسانههای داخلی در آشنایی دانشجویان با جنگ نرم تاثیر دارد؟ به نظر آنها کدام یک از رسانههای داخلی راهکار مقابله با جنگ نرم را آموزش میدهند؟ از نظر دانشجویان کدام برنامههای رسانههای صوتی – تصویری فرامرزی فارسی زبان القاء کنندهی جنگ نرم هستند؟
1.اهداف تحقیق
شناخت میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن
تبیین میزان شناخت دانشجویان از برنامههای رسانههای فرامرزی مرتبط با جنگ نرم
تبیین میزان شناخت دانشجویان از محتوای رسانههای ملی در راستای مقابله با جنگ نرم
تبیین رابطه بین راهکارهای مقابله با جنگ نرم با شناخت دانشجویان از جنگ نرم و مقابله با آن
2.پیشینه پژوهش
برخی از مطالعات و تجربیاتی که در ارتباط با موضوع انجام گرفته، به شرح زیر است.
کیسان پورنقی (1390) درمقالهی «درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه مقابله با آن» با استفاده از روش توصیفی و اسنادی به این نتیجه میرسد که جلوههای تهاجم فرهنگی را میتوان به دو دستهی بیرونی، همچون: تلاش برای دینزدایی، ایجاد روحیهی خودباختگی فرهنگی، ترویج افکار و اندیشههای غربی و... و درونی، همچون: عقبماندگی علمی و صنعتی، فقر اقتصادی، غفلت کارگزاران فرهنگی و... تقسیم کرد.
محمود مولایی کرمانی و عباسزاده (1390) در مقالهی «مطالعه جامعهشناختی رسانههای جمعی به مثابه ابزاری در قدرت نرم (با تأکید بر انقلاب اسلامی)» به بررسی تأثیر رسانههای جمعی به عنوان ابزاری در قدرت نرم بر ارزشهایی مانند هویت ملی (پذیرش اقتدار جهانی، دیدگاه جدایی دین از سیاست و هویتملی) پرداخته اند و با استفاده از روش تحلیل ثانویه، دادههای مرتبط را از دادههای سایت wvs که به شیوه پیمایشی و در کل ایران گردآوری شده است را به دست آوردهاند. نتایج نشان داده که رسانهها به عنوان ابزاری کلیدی در راه اندازی قدرت نرم در زمینه پذیرش هویت ملی، سکولاریزم و پذیرش اقتدار جهانی تأثیر گذارند.
گرانمایه پور (1390) به «بررسی نقش رسانهها در شکلگیری انقلابهای رنگی» پرداخته است و ضمن تشریح کوتاه وقایع چند کشور اروپای شرقی و انقلابهای نرم آنها، ویژگیهای مشترک رخدادهای پیش آمده، جهانی شدن (که یکی از مؤلفههای آن بوجود آمدن رسانههای نوین است) و کاربرد فناوریهای نوین ارتباطی ـ اطلاعاتی به ویژه اینترنت توسط نخبگان، احزاب، جنبشهای مردمی، نهادهای مدنی و بنیادها به این نتیجه میرسد که رسانهها در افزایش آگاهی و مشارکت سیاسی مردم، رهبری افکار عمومی، به صحنه آوردن تودهها و تضعیف موقعیت حکومتهای اقتدارگرا نقش فعالی دارند و میتوانند جنبشهای مردمی را رهبری کنند، به طوری که نظام جامعهای را بدون بکاربردن ابزارهای قهرآمیز و با استفاده از «روشهای مسالمت آمیز» و «نافرمانی مدنی» تغییر دهند.
در مقالهی قدسی (1390) با عنوان «نقش رسانه ملی در ایجاد قدرت نرم و مقابله با جنگ نرم (بأ تاکید بر بازتولید سرمایه اجتماعی)، جایگاه رسانه ملی در راهبردهای کلان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور و همچنین انتظارات و مطالبات نظام و مردم مورد دقت قرار گرفته است. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات اسنادی و تحلیل محتوا بوده است. نتیجه حاصل شده نیز مبین آن است که میان وضعیت موجود با وضعیت ایده آل و مطالبات ملی از رسانه ملی انطباق وجود ندارد.
شریفی راد(1390) به «بررسی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز با جنگ نرم و راههای مقابله با آن» پرداخته است. این تحقیق به روش پیمایشی و با حجم آماری 366 نفر در بین دانشجویان واحد تبریز انجام شده است. روش آن پیمایشی و به صورت پرسشنامهای بوده است. این تحقیق به این نتایج رسیده که میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم در حد متوسط بوده، در این بین میزان آَشنایی دانشجویان رشته های علوم انسانی با جنگ نرم بیشتر از سایر دانشجویان بوده، میزان آشنایی دانشجویان پسر از دانشجویان دختر بیشتر بوده، دانشجویان با سن بالاتر از دانشجویان کم سنتر آشنایی بیشتری با جنگ نرم داشتهاند، دانشجویان متدینتر بیشتر از سایر دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن آَشنایی داشتهاند، دانشجویانی که از هویت ملی بهتری برخوردار بودهاند، آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راههای مقابله با آن داشته اند، همچنین دانشجویانی عضو انجمنهای دانشجویی و بسیجی و کسانی که بیشتر در کنفرانسهای مرتبط به جنگ نرم و جنگهای رنگی شرکت میکنند، نسبت به سایر دانشجویان میزان آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راهکارهای مقابله با آن داشته اند.
اشتیاقی و همکارانش پژوهشی با عنوان« اینترنت و هویت دینی دانشجویان دانشگاه مازندان» را در سال 1391با روش پیمایشی انجام دادهاند. نتایج نشان داد که هویت دینی دانشجویان بالابوده و همچنین رابطه معناداری بین مدت، نوع استفاده از اینترنت، پایگاه اقتصادی – اجتماعی دانشجویان با هویت دینی آنها وجود داشت.
حیدری و همکارانش(1392) پژوهشی با عنوان« رسانهها و هویت فرهنگی: مطالعه دانش آموزان متوسطه شهر یاسوج» را با روش پیمایشی انجام دادند. نتایج نشان داد تلویزیون ملی و استانی در راس رسانههای مورد استفادهی پاسخگویان، و هویت ملی، محلی و جهانی به ترتیب برجسته ترین هویت جمعی آنان بودند. همچنین افزایش هویت محلی دانش آموزان در راستای تقویت هویت ملی و تضعیف هویت فراملی آنان بوده است.
تحقیقات انجام گرفته، از بعد خاصی به موضوع پرداختهاند و به میزان آشنایی قشر جوان از نقش رسانهها در جنگ نرم کمتر پرداختهاند و تنها تحقیق مریم شریفی در راستای موضوع تحقیق کنونی میباشد. به همین دلیل، انجام پژوهش حاضر کاستیهای تحقیقاتی با روش پیمایشی و کمیگرا را در این حوزه تا حدودی جبران مینماید و بر پیشینه های پژوهشیِ پیمایشی میافزاید.
3.مبانی مفهومی و نظری
موضوع جنگ نرم و یا قدرت نرم، در عصر حاضر، به یکی از مباحث جدی در میان صاحب نظران تبدیل شده است و بسیاری از اهل فن اعتقاد دارند که جنگ نظامی جای خود را به جنگ نرم داده و قدرتها تلاش میکنند از راه تاثیرگذاری بر رسانهها و مطبوعات و مراکز آموزشی، کنترل افکار عمومی را در دست گرفته و به این ترتیب، راههای تسلط بر رقبا را طی نمایند. جوزف نای از جمله کسانی است که اولین بار مفهوم قدرت نرم را به کار برد و نظریات او به اختصار از نظر می گذرد.
3-1.جنگ نرم
جنگ نرم همزاد شکلگیری زندگی اجتماعی انسان و حکومتهاست(قربان زاده سوار و ناطقی، 1390 : 131). برای تعریف جنگ نرم، اصطلاحات مختلفی وضع شده است. جنگ نرم از لحاظ بررسیهای علمی، مفهومی نوین و از جنبه تاریخی، مفهومی بسیار کهن دارد(جمعی از مؤلفان، 1390: 8). جنگ روانی که در منابع به عنوان شگفت انگیزترین پدیده اجتماعی از آن یاد میشود ریشه در اعماق و حیات انسانی و اعصار گذشته دارد (متفکر، 1385: 11). آنچه با عنوان جنگ نرم مطرح میشود در ادبیات غرب بیشتر به «قدرت نرم[2]» شناخته شده که زیربنای فکری آن اولین بار توسط جوزف نای[3] نظریه پرداز برجسته آمریکایی در مقالهای در نشریه آتلانتیک (مارس 1990)، به شکلی علمی مطرح شد(مرادی، 1388). وی در این مقاله میگوید: «اگر آمریکا تنها 2درصد از مبلغ ناخالص داخلی را به برنامهای اختصاص دهد که هم آموزش داخلی را ارتقاء داده و هم کمکهای مؤثر و اطلاعات موردنظر را به خارج برساند، به قدرتی متفاوت و عمیقتر از قدرت سخت دست مییابد که به آن میگوییم، قدرت نرم» (بیگی، 1389: 42).
نای در کتاب«موظف به رهبری» کوشید برخلاف دیدگاه برتر جهانی مبنی بر افول هژمونی آمریکا، نشان دهد که آمریکا نه تنها به لحاظ قدرت نظامی و اقتصادی، بلکه در بعد سومی به نام «قدرت نرم» نیز قوی ترین کشور به شمار میرود. وی این مفهوم را نخستین بار بدین سان تعریف نمود : «قدرت نرم توانایی کسب چیزی است که میخواهیم؛ آن هم از طریق جذب نه اجبار». نای در ادامه مینویسد: « این نوع قدرت میتواند از طریق روابط با متحدان، کمکهای اقتصادی و تبادلات فرهنگی حاصل شود» (بیگی، 1389: 43).جنگ نرم در برابر جنگ سخت[4] در حقیقت شامل هر گونه اقدام روانی و تبلیغات رسانهای است که جامعه هدف یا گروه هدف را نشانه میگیرد و بدون درگیری نظامی و گشوده شدن آتش، رقیب را به انفعال یا شکست وا میدارد. جنگ رایانهای و اینترنتی (سایبری) و راه اندازی شبکههای رادیویی و تلویزیونی و... اشکال دیگر ابزارهای جنگ نرم هستند (اکبری، 1388: ؛ محمدی نجم ،108 - 95).
مهمترین حوزهی اعمال و تأثیرگذاری قدرت نرم بر طرف مقابل، حوزهی رسانه است( محمدی نجم، 1388 : 108 – 95). قدرت نرم از طریق تولید و توزیع آموزهها و ارزشهای خاص و جذاب، بنیانهای ارزشی و ارکان حمایتی کشور متخاصم را هدف قرار داده و آن را در راستای وضعیت مطلوب خویش تغییر میدهد. این گونه تغییرات معمولاً از زیرساختها و شبکههای تولید و توزیع اندیشهها و هنجارها، خصوصاً حوزههای آموزشی، فرهنگی و رسانهای آغاز میشود (رنجبران، 1388: 27). یعنی عرصههایی که معمولاً خارج از افق دید، نظارت و راهبردی سرویسهای اطلاعاتی سنتی قرار دارد. به تعبیر دیگر قدرت نرم به جای تحمیل و ناگزیر کردن مخاطبان، آنان را متقاعد و همسو میسازد و هر نوع مانع یا انگیزه مقاومت ملی، اخلاقی، حیثیتی، هویتی و دینی را از ذهن مخاطب باز میستاند (رنجبران، 1388: 27). برخی از ناظرین با این نظریه موافق هستند که فرهنگ عالی آمریکا برای این کشور قدرت نرم تولید میکند (نای، 1389: 101؛ قربانزاده سوار و ناطقی، 1390 : 132).
در جنگ نرم بازیگر عامل به جای سرمایهگذاری صریح و سنگین فرهنگی، نسبت به فعالسازی حوزههای جانبی همچون اقتصاد، حقوق، سیاست، تجارت و ... اقدام میکند و از این طریق هنجارهای خود را به آرامی وارد جامعه هدف می نماید. در این وضعیت اگر چه تهاجم فرهنگی موضوعیت ندارد امام نفوذ فرهنگی رخ میدهد که پیامدهای منفی خاص خود را دارد( افتخاری، 1389،: 42-41) و فرهنگ یکی از منابع قدرت نرم است و به لحاظ تأثیرگذاری در حوزههای مختلف اجتماعی میتواند رفتار بخشهای مختلف اجتماع را تحت تأثیر قرار دهد و جامعه را به گروههای متعدد در اجتماع تقسیم و سبک زندگی آحاد جامعه براساس فرهنگ پذیرفته شده و مقبول اجتماعی تنظیم گردد. بنابراین جنگ نرم منابع قدرت نرم را هدف قرار میدهد و در پی تضعیف یا غیر فعال سازی منابع اعتقادی، ایمانی و انسانی و قدرت بازیگر مقابل است( افتخاری، 1391: 10)
جنگ نرم نبرد همه جانبه، تدریجی، متناوب و متنوع و منعطفی است که اهداف داخلی آن در برگیرنده فرو پاشی، براندازی از درون، استحاله و بیثبات سازی است. در بعد داخلی جنگ نرم از تاکتیکهای متنوع و منعطفی استفاده میشود که برخی از آنها شامل نافرمانی مدنی، مشروعیت زدایی، بی اعتبارسازی، اعتمادزدایی از نظام، اختلاف افکنی، ناکار آمد جلوه دادن نظام، ایجاد نارضایتی، القای غم و یاس و وحشت، بحرانی جلوه دادن کشورو... میگردد که در فازهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت صورت میپذیرد. در بعد بینالمللی هدف جنگ نرم، مهار و مترو سازی کشور هدف، از طریق اعمال محدودیت و تحریمهای سیاسی، اقتصادی و اجماع سازی جهانی علیه ایران است. ضمن آنکه تصویرسازیهای غلط و شیطانی از اسلام و انقلاب اسلامی ایران در افکار عمومی جهان در قالب سناریوهای اسلام هراسی و ایران هراسی را نیز باید به آنها اضافه کرد (احمدی و همکاران، 1389: 22-21).
3-2.ویژگیهای جنگ نرم
جنگ نرم به دلیل پیچیدگی و اتکا به قدرت نرم از ویژگیهای بسیار زیاد و متنوع برخوردار است که مهمترین آنها عبارتند از: 1- قالبهای ماهوی جامعه و ساختار سیاسی را از طریق هجوم به اعتقادات، باورها و ارزشهای اساسی جامعه تغییر میدهد. 2- آرام، تدریجی و زیرسطحی است. 3- نمادساز است و تلاش میشود تصویری شکست خورده، ناامید و مایوس از حریف ارائه شود 4- در صورت موفق بودن، پایدار و بادوام خواهد بود. 5- پرتحرک و جاذبه دار است.6- با استفاده از نمادسازیها، اسطوره سازیها و خلق ارزشهای جدید هیجانساز است.. 7- آسیب محور است. آسیبهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، میدان مانور جنگ نرم است. 8- چند وجهی است. از تمامی علوم، فنون، شیوهها و روشهای شناخته شده و ارزشهای موجود استفاده میگردد. 9- تضادآفرین است و با ایجاد گسلهای متعدد در بخشهای گوناگون جامعه و از طریق متفاوت کردن باورها، ارزشها و شکلدهی به رفتارهای جدید، اعضای یک جامعه را در برابر همه قرار میدهد و همبستگی اجتماعی و وحدت ملی را برهم میزند و زمینههای بروز بحران و درگیریهای داخلی را فراهم میسازد. 9- تردید آفرین است و بدبینی نسبت به بسیاری از مسائل یک اصل و قاعده است. 10- از ابزار روز و پیشرفتهترین تکنیکهای روز استفاده میکند.(احمدی و همکاران، 1389). 11- مهمترین ماهیت جنگ نرم، همان ویژگی غیرخشونت آمیز بودن آن است(رنجبران، 1388 ؛ حسینی، 1389). 12- درازمدت، بنیادی و ریشهای و ظاهر موجه و قانونی دارد (منصوری، 1378، 169-168). 13- از ابزارهای کاربری نرم بهره وری می کند (رفیع و قربی، 1389: 125).جنگهای نوین فرهنگی از ابزارهای نرم و فرهنگ ساز همچون رادیو، تلویزیون، ماهواره،اینترنت، موبایل، بازی های رایانهای، ویدئو، خبرگزاری ها(ضیایی پرور، 1387: 139-82) و ابزارهای فرهنگی بنیادی مثل کارنگی، راکفلر، فورد نیز در سیاست خارجی آمریکا (برمن،1366: 18) بهره میگیرند.
3-3.تکنیکهای جنگ نرم
دروغ (تقی زاده، 1390: 110))، شایعه (تقی زاده، 1390: 109) و برچسب زدن، تکرار، روش تکرار که از قواعد خاصی پیروی میکند مثل این که فاصلههای تکرار فعل نباید چندان دراز باشد که سبب محو شدن آثار قبلی شود و نه چندان کوتاه باشد که ملال انگیز و خسته کننده شود». تظاهر به بی طرفی، ترور شخصیت، مبالغه از تکنیک های مهم جنگ نرم است.( مرادی، 1388: 96-75).
جمهوری اسلامی به لحاظ داشتن فرهنگ اصیل اسلامی یکی از قدرتمندترین کشورها در حوزه قدرت نرم میباشد (رنجبران، 1388: 63). قدرت نرم بر سرمایه اجتماعی بازیگر استوار است ( افتخاری، 1387 ، ج 1 : 29-18 به نقل از ایزدی، 1387:12).). انقلاب اسلامی ایران گفتمان نوینی در جهت ایجاد نظام ارزشی مبتنی بر خصایص فرهنگی (مذهبی- ملی) هویت نوینی درون جامعه شکل داده که متمایز از هویت سایر ملل مسلمان است. از دیدگاه بایر(2008) برای رسوخ در هویت فرهنگی مردم ایران و ایجاد فاصله بین ملت و نظام باید ابعادی را آماج (یعنی تهدید وفشار) قرار داد که جمهوری اسلامی از آن به عنوان رمز ماندگاری و افزایش قدرت نفوذ خویش از آن بهره میگیرد که باید از بین برود تا انسجام ملی و وحدت سیاسی و مذهبی از طریق این آماج به فروپاشی از درون بینجامد(تقی زاده، 1390: 82-81).
یکی از محورهای مبارزه نرم غرب با نظام جمهوری اسلامی ایران تقویت جدایی طلبی قومیتها، برجستهکردن مخالفان نظام در قالب روشنفکر، مدافع حقوق بشر، مبارزه برای آزادی، اندیشه و غیره است. این پدیده بعد از سال ۱۳۷۶ شروع شد و همچنان ادامه دارد. جوانان و به تبع آن دانشجویان نیز به راحتی تحت تاثیر شخصیتهای روشنفکر مدافع حقوق بشر طرفدار غرب قرار گرفته که ممکن است بی توجهی به آن، به بسیج های اجتماعی تبدیل شوند و با محور قرار دادن این شخصیتها، انسجام، سلامت و امنیت نظام جمهوری اسلامی را به خطر اندازند.
3-4.راهکارهای مقابله با جنگ نرم
از راهکارهای مقابله با تهدید، مدیریت تهدید است. یعنی حذف زمینههای اثر پذیری جامعه از امواج تهدید نرم است که در دو محور قابل پیگیری است: 1- اصلاح عوامل و زمینههای عینی ایجاد واگرایی شهروندان از سیاست و حکومت و 2- ایجاد ارزشهای انسجام بخش توسط حکومت( حسینی، 1389 : 53)
قدم اول برخورد هوشمندانه در چنین عرصهای است( همان،: 58). بدین معنا که دشمنشناسی و شناخت طرحها، برنامهها و شیوههای اعمال دشمنی آنان با جمهوری اسلامی از راههای اساسی این مقابله است. تمرکز بیش از پیش بر ضرورت بصیرت و افزایش آن در سطوح مختلف به ویژه خواص و افراد تأثیرگذار جامعه در این زمینه دارای اهمیت است. - بازشناسی مؤلفههای تأثیرگذار بر قدرت نرم جمهوری اسلامی توسط خواص و تعیین آن بر سطح جامعه با تمرکز بر روشن نمودن حقایق نیز از مسایل اساسی در این رویارویی به حساب میآید. - تمرکز بیش از پیش بر روحیه خودباوری و مبارزه با عوامل زمینه ساز خودباختگی به ویژه در زمینه تواناییهای سیاسی – فرهنگی ملت ایران در سطح ملی، منطقهای و جهانی در عرصه کارآمدی دین برای اداره جامعه، نقش الهامبخش انقلاب اسلامی برای دیگر جوامع و توانایی ملت ایران در خنثی نمودن توطئههای دشمنان نیز از ضرورتهای این مقابله و مواجهه است. - بازشناسی و تقویت جایگاه تأثیر گذار و الهام بخش ملت ایران در زمینه انسجام و قدرتیابی جوامع مختلف اسلامی در سه دهه اخیر میتواند نقش مؤثری در این رویارویی ایفا کند. -گسترش و تعمیق تواناییهای علمی به ویژه در زمینه علوم راهبردی در سطح ملی و منطقهای از راههای موفقیت در این نبرد محسوب میشود. - برخورداری از طرح و برنامه برای مقابله با توطئه دشمنان و فراتر از آن به دست گرفتن ابتکار عمل و تهاجم به طرحها و نقشههای آنان در زمینه شبیخون فرهنگی و تشکیل ناتوی فرهنگی و به تعبیر دیگر درگیر کردن دشمنان در خانه خود و در محل منافع آنان، در این عرصه بسیار مهم است. - توجه لازم و ضروری به مهندسی فرهنگ، هماهنگی لازم میان نهادهای فرهنگی با شکلدهی سامانهای کارآمد و توانمندسازی مدیران فرهنگی و دیگر مدیران مؤثر در این عرصه دارای اهمیت است. - ارتقاء اعتماد عمومی نسبت به رسانه ملی نقش مهمی در این نبرد دارد. - بازشناسی نمادهای ملی- دینی و تأکید بر توجه عمومی به این نمادها میتواند جبهه خودی را در این نبرد تقویت کند. - افزایش امید به پیشرفت و تعالی در جامعه در این راستا بسیار مهم است. - بالا بردن ظرفیت مسئولیت پذیری مسئولان و مراکز و نهادهای مسئولیتی در کشور نقش مهمی در این رویارویی دارد. - به حرکتهای علمی و انجام طرحهای توسعهای توجه لازم مبذول شود (مرادی، 1388).
با توجه به آن چه گذشت مدلِ راهکارهایی که میتواند دانشجویان را مصونیت بخشد، و به عنوان سپری آنان را در مقابل جنگ نرم بیمه نماید، به شکل زیر ترسیم میگردد.(مدل 1)
4.روش شناسی
رویکرد تحقیق جامعه شناختی – سیاسی یعنی میان رشتهای است و با استفاده از روش توصیفی – پیمایشی به بررسی میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم پرداخته است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه با 34 سؤال بسته (براساس طیف لیکرت از خیلی کم، کم، تاحدودی، زیاد و خیلی زیاد) بوده و 120 نفر از دانشجویان دانشگاه پیام نور همدان با استفاده از فرمول کوکران و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.راههای مقابله با جنگ نرم متغیرمستقل و شناخت جنگ نرم و مقابله با آن متغیر وابسته می باشد.شاخصهای متغیر مستقل شامل؛ (استفاده از رسانههای داخلی، تمسک به آموزههای دینی، تقویت هویت ملی، پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و شرکت در همایشهای علمی مرتبط با جنگ نرم )، از طریق نرم افزار spss با ورژن 16 واز مسیر transform/ compute ساخته شد. این شاخصها و معرفهای آنها و میزان پایایی آنها در جدول شماره 1 خلاصه شده است.
جدول ش 1: شاخص ها، معرفها و میزان پایایی آنها
شاخص ها |
معرفها در این تحقیق |
پایایی |
پایایی کل |
استفاده از رسانههای داخلی |
کتبی(کیهان،اطلاعات،جوان،جامجم، همشهری،ایران، سایر صوتی وتصویری(رادیو وتلویزیون) |
81% |
85%
|
تمسک به آموزههای دینی |
دوری از: مصرف گرایی، چشم و هم چشمی، خیانت و خشونت، انجام واجبات دینی |
6/78/% |
|
هویت ملی |
ترجیح برنامه های فارسی،صحبت کردن به زبان فارسی، عشق خدمت در ایران در پایان تحصیلات |
69% |
|
پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی |
یکسان نگری به اقوام مختلف درون کشور، اعتقاد به مساوات در برخورداری اقوام مختلف از رفاه و امکانات اجتماعی، عزت قائل شدن برای تمام اقوام ، دوری ار نگاه تحقیر آمیز به همه اقوام درون کشور |
82% |
|
شرکت در همایشها و سمینارها،کارگاهها |
شرکت فعال مثل شرکت در بحثها و ارائه مقاله ، شرکت برای آگاهی و شناخت بدون فعالیت خاص |
7/76% |
|
برنامههای رسانههای فارسی زبان فرامرزی |
صوتی: علمی،سیاسی، طنز، اجتماعی- خبری، پزشکی و هنری تصویری: سریالها، علمی،سیاسی، طنز، اجتماعی- خبری، پزشکی و هنری، آموزشی و میزگردها، سرگرمی ها |
3/72% |
برای به دست آوردن روایی سئوالات به معنای صحت و درستی اندازه گیری در جهت تحقق بخشیدن به اهداف (سیف، 1383: 90) از روایی صوری( نظر داوران)[5] استفاده شد. میزان پایایی ابزار، با استفاده از نرمافزار SPSS و آلفای کرونباخ (85/0)به دست آمد که بیانگر پایایی قابل قبول ابزار میباشد. برای تبیین رابطه معناداری و آزمون فرضیهها از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. زیرا متغیرها در قالب طیف لیکرت به صورت فاصله ای مجازی[6] تنظیم شدند.
5.یافته ها
5-1.یافته های توصیفی
مشخصات عمومی پاسخگویان در جدول شماره 2 و 3 خلاصه شده است.
جدول 2: توصیف اطلاعات مربوط به سن پاسخگویان
متغیر |
تعداد |
کمترین |
بییشترین |
میانگین |
خطای استاندارد |
سن پاسخگویان |
120 |
19 |
42 |
01/24 |
89/3 |
بر اساس اطلاعات جدول(2) کمترین سن پاسخگویان 19سال، بیشترین سن آنان 42سال و میانگین سنی پاسخگویان 01/24 سال میباشد.
جدول ش 3: توزیع آماری مشخصات پاسخگویان
متغیر |
تعداد |
درصد |
|
جنس |
مرد |
50 |
7/41 |
زن |
70 |
3/58 |
|
تاهل |
مجرد |
84 |
70 |
متاهل |
33 |
5/27 |
|
رشته |
علوم انسانی |
76 |
3/63 |
علوم پایه |
20 |
7/16 |
|
ریاضی و فنی |
12 |
10 |
|
سایر رشته ها |
12 |
10 |
|
محل سکونت |
شهر |
92 |
7/76 |
روستا |
13 |
8/10 |
بر اساس اطلاعات جدول (3) از مجموع کل پاسخگویان تعداد 70نفر(3/58%) زن و تعداد 50نفر(7/41%) مرد میباشند. وضعیت تأهل تعداد 84نفر (70%) از پاسخگویان مجرد، 33نفر (5/27%) متأهل و 3نفر(5/2%) سایر میباشد. رشته تحصیلی تعداد 76نفر (3/63%) از پاسخگویان علوم انسانی، 20نفر (7/16%) علوم پایه، 12نفر(10%) ریاضی و فنی و 12نفر (10%) سایر رشتهها میباشد. از مجموع کل پاسخگویان 92نفر(7/76%) در شهر، 13نفر (8/10%) در روستا، 8نفر (7/6%) در بخش و 7نفر(8/5%) در شهرکها ساکن میباشند.
5-2.یافتههای تحلیلی
اطلاعات مربوط به سئوال «کدام یک از برنامههای رسانههای صوتی و تصویری فارسی زبان ( رادیو و تلویزیون، اینترنت، ماهواره) را ترویج دهنده جنگ نرم میدانید؟» به تفکیک در جدول( 4) خلاصه شده است.
جدول شماره 4: توزیع فراوانی برنامههای صوتی، تصویری فارسی زبان فرامرزی ترویج دهنده جنگ نرم
برنامه های رادیویی ترویج دهنده جنگ نرم |
تعداد |
درصد |
برنامه های رسانههای تصویری ترویج دهند جنگ نرم |
تعداد |
درصد |
علمی و آموزشی |
3 |
5/2 |
سریال و فیلم سینمایی |
47 |
2/39 |
اخبار و تحلیل سیاسی |
47 |
2/39 |
علمی |
3 |
5/2 |
طنز |
29 |
2/24 |
پزشکی |
1 |
8/0 |
اجتماعی |
27 |
5/22 |
اجتماعی وخبری |
24 |
20 |
پزشکی |
1 |
8/0 |
آموزشی |
4 |
5/2 |
هنری و موسیقی |
13 |
8/10 |
طنز |
13 |
8/10 |
جمع |
120 |
100 |
میزگردها |
10 |
3/8 |
|
|
|
سرگرمی ها و مسابقات |
18 |
15 |
|
|
|
جمع |
120 |
100 |
بر اساس اطلاعات جدول (4) 3نفر(5/2%) از پاسخگویان برنامههای علمی و آموزشی، 47نفر(2/39%) اخبار و تحلیل سیاسی، 29نفر(2/24%) طنز، 27نفر(5/22%) برنامههای اجتماعی، 1نفر (8/0%) برنامههای پزشکی و 13نفر(8/10%) برنامه های هنری و موسیقی از برنامههای رادیویی فارسی زبان را ترویج دهنده جنگ نرم گزارش کردهاند.
47نفر(2/39%) از پاسخگویان سریال، 3نفر (5/2%) برنامههای علمی، 1نفر(8/0%) برنامههای پزشکی، 24نفر(20%) اجتماعی وخبری، 4نفر (5/2%) آموزشی، 13نفر(8/10%) برنامههای طنز، 10نفر (3/8%) میزگردها و 18نفر(15%) سرگرمی ها از برنامههای تصویری را ترویج دهنده جنگ نرم گزارش کرده اند.یافتههای مربوط به سئوال « چه روزنامههای[7] داخلی را مطالعه میکنید؟ کدام یک از روزنامهها شما را با جنگ نرم آشنا میکنند؟ کدامیک از روزنامهها راههای مقابله با جنگ نرم را بیشتر آموزش میدهند؟[8] » به تفکیک در جدول (5) خلاصه شده است.
جدول5: توزیع فراوانی روزنامههای مورد مطالعه و روزنامههای آشنا کننده
پاسخگویان با جنگ نرم و و روزنامههای ارائه دهندهی راههای مقابله با جنگ نرم
روزنامههای(رسانه های کتبی) مورد مطالعه |
روزنامههای آشنا کننده با جنگ نرم |
روزنامههای ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم |
||||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
کیهان |
26 |
22 |
28 |
7/23 |
35 |
9/29 |
همشهری |
14 |
9/11 |
8 |
8/6 |
4 |
4/3 |
جام جم |
18 |
3/15 |
16 |
6/13 |
14 |
12 |
ایران |
6 |
1/5 |
6 |
1/5 |
8 |
8/6 |
اطلاعات |
14 |
9/11 |
12 |
2/10 |
19 |
2/16 |
جوان |
10 |
5/8 |
8 |
8/6 |
8 |
9/6 |
سایر |
28 |
7/23 |
36 |
5/30 |
28 |
9/23 |
هیچکدام |
2 |
7/1 |
4 |
4/3 |
1 |
8/0 |
جمع |
118 |
100 |
120 |
100 |
120 |
100 |
بر اساس اطلاعات جدول (5) میزان روزنامههای مورد مطالعه توسط پاسخگویان به این شرح می باشد: 26نفر(2%) کیهان، 14نفر(9/11%) همشهری، 18نفر(3/15%) جام جم، 6نفر(1/5%) ایران، 14نفر(9/11%) اطلاعات، 10نفر(5/8%) جوان، 28نفر(7/23%) سایر روزنامه ها و 2نفر(7/1%) هیچ کدام از روزنامه ها را مطالعه نمیکنند.
روزنامه های آشناکننده با جنگ نرم از دیدگاه پاسخگویان به این شرح می باشد: 28نفر(7/23%) کیهان، 8 نفر(8/6%) همشهری، 16نفر(6/13%) جام جم، 6نفر(1/5%) ایران، 12نفر(2/10%) اطلاعات، 8نفر(8/6%) جوان، 36نفر(5/30%) سایر روزنامه ها و 4نفر(4/3%) هیچ کدام از روزنامه ها را آشنا کننده با جنگ نرم نمیدانند.
روزنامههای روزنامه های ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم از دیدگاه پاسخگویان به این شرح می باشد: 35نفر(9/29%) کیهان، 4نفر(4/3%) همشهری، 14نفر(12%) جام جم، 8نفر(8/6%) ایران، 19نفر(2/16%) اطلاعات، 8نفر(9/6%) جوان، 28نفر(9/23%) سایر روزنامه ها و 1نفر(8/0%) هیچ کدام از روزنامه ها را روزنامه های ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم نمیدانند.
یافتههای مربوط به سئوال «آیا از ماهواره استفاده میکنید؟ چنانچه استفاده می کنید دلایل آن را بیان کنید.» در جدول شماره 6 خلاصه شده است.
جدول 6 : توزیع فراوانی استفاده پاسخگویان از ماهواره
گزینهها |
تعداد |
درصد |
بلی |
34 |
3/28 |
خیر |
86 |
7/71 |
جمع |
120 |
100 |
بر اساس اطلاعات جدول (6) از مجموع پاسخگویان 34نفر(3/28%) پاسخ بلی و 86نفر(7/71%) پاسخ خیر دادهاند. دانشجویانی که پاسخ مثبت داده اند، به تنوع، جذابیت، غیر تکراری بودن برنامه های ماهواره ها اشاره کرده اند.یافتههای مربوط به سئوالات زیر در جدول شماره 7 خلاصه شده است.
جدول7: توزیع آماری راههای مقابله با جنگ نرم
|
میزان استفاده از رسانههای داخلی(رادیو، تلویزیون و روزنامهها) |
تمسک به آموزه های دینی |
پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی |
شرکت دانشجویان در همایشها و کنفرانسهای مر تبط با جنگ نرم |
||||
گزینهها |
تعداد |
درصد |
تعداد |
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
خیلی کم |
- |
- |
5 |
2/4 |
1 |
8/0 |
4 |
3/3 |
کم |
3 |
5/2 |
9 |
5/7 |
1 |
8/0 |
4 |
3/3 |
متوسط |
24 |
20 |
7 |
8/5 |
15 |
5/12 |
24 |
20 |
زیاد |
77 |
2/64 |
29 |
2/24 |
35 |
2/29 |
50 |
7/41 |
خیلی زیاد |
16 |
3/13 |
70 |
3/58 |
68 |
7/56 |
38 |
7/31 |
جمع |
120 |
100 |
120 |
100 |
120 |
100 |
120 |
100 |
بر اساس اطلاعات جدول(7)، 3 نفر(5/2%) در حد “کم”، 24نفر(20%) در حد “متوسط”، 77نفر(2/64%) در حد “زیاد” و 16نفر(3/13%) در حد “خیلی زیاد” استفاده از رسانهها ی داخلی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.
5 نفر(2/4%) “خیلیکم”، 9نفر(5/7%) “کم”، 7نفر(8/5%) “متوسط”، 29نفر(2/24%) “زیاد” و 70نفر3(58%) “خیلی زیاد” تمسک به آموزههای دینی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.
1نفر(8/0%) “خیلیکم”، 1نفر(8/0%) “کم”، 15نفر(5/12%) “متوسط”، 35نفر(2/29%) “زیاد” و 68نفر(7/56%) “خیلی زیاد” پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.
4نفر(3/3%) “خیلیکم”، 4نفر(3/3%) “کم”، 24نفر(20%) “متوسط”، 50نفر(7/41%) “زیاد” و 38نفر(7/31%) “خیلی زیاد” میزان شرکت دانشجویان در همایشها و کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.
از دانشجویان خواسته شد تا میزان آشنایی خود را از جنگ نرم در یک پیوستار 5 درجهای گزارش کنند. یافتهها در جدول شماره 8 خلاصه شده است.
جدول 8: میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن
گزینه ها |
میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم |
میزان آشنایی دانشجویان با راههای مقابله با جنگ نرم
|
||
کم |
1 |
8/0 |
5 |
2/4 |
متوسط |
14 |
7/11 |
13 |
8/10 |
زیاد |
60 |
50 |
80 |
7/66 |
خیلی زیاد |
45 |
5/37 |
22 |
3/18 |
جمع |
120 |
100 |
120 |
100 |
همان طور که جدول(8) نشان میدهد، 1نفر(8/0%) در حد “کم”، 14نفر(7/11%) در حد “متوسط”، 60نفر(50%) در حد “زیاد” و 45نفر(5/37%) در حد “خیلی زیاد” ، از پاسخگویان با جنگ نرم آشنا بودهاند.
در مجموع 5 نفر(2/4%) در حد“کم”، 13نفر(8/10%)درحد“متوسط”،80نفر(7/66%)درحد “زیاد” و 22نفر(3/18%) در حد “خیلی زیاد” با راههای مقابله با جنگ آشنایی داشته اند.
5-3.یافته های استنباطی
در مرحله دوم، رابطه میان میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن سنجیده شد.یافته ها به شرح زیر می باشد.
فرضیهی اصلی:
بین آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن رابطهی معناداری وجود دارد.H0≠ H1[9]
یعنی هرقدر دانشجویان با اهداف جنگ نرم آشنا باشند به همان نسبت با راههای مقابله با آن نیز آشناترند و بین این دو رابطه معنیداری وجود دارد.
فرضیه های فرعی
الف.بین سواد رسانهای دانشجویان (استفاده از برنامههای اگاهی بخش رسانههای داخلی مثل رادیو، تلویزیون، روزنامه) و مقابله با جنگ نرم رابطهی معناداری وجود دارد. H0≠ H1
ب.بین تمسک به آموزه های دینی و مقابله با جنگ نرم رابطهی معناداری وجود دارد. H0≠ H1
ج.بین پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و مقابله با جنگ نرم رابطه ی معناداری وجود دارد. H0≠ H1
د.بین تقویت هویت ملی دانشجویان و مقابله با جنگ نرم رابطهی معناداری وجود دارد. H0≠ H1
ه.بین شرکت دانشجویان در همایشهای علمی (مرتبط با جنگ نرم) و مقابله با جنگ نرم رابطهی معناداری وجود دارد. H0≠ H1
با استفاده از نرم افزار و آزمون همبستگی پیرسون، یافته ها در جدول شماره 9خلاصه شد.
جدول 9: رابطه معناداری بین آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن
متغیرها |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
مقدار r |
سطح اطمینان (P.Value) |
مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
407/0 |
001/0 |
آشنایی با جنگ نرم |
00/23 |
62/3 |
|||
ی مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
734/0 |
001/0 |
استفاده دانشجویان از رسانههای ملی |
22/28 |
68/4 |
|||
مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
627/0 |
001/0 |
تمسک دانشجویان به آموزههای دینی |
25/4 |
12/1 |
|||
مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
214/0 |
001/0 |
پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی |
58/1 |
44/8 |
|||
مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
546/0 |
001/0 |
تقویت هویت ملی |
36/4 |
829/0 |
|||
مقابله با جنگ نرم |
120 |
99/24 |
22/4 |
765/0 |
001/0 |
شرکت در همایشهای مرتبط با جنگ نرم |
41/7 |
91/1 |
یافتههای فرضیه اصلی :
الف- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (407/0) نشان دهنده همبستگی قوی بین دو متغیر است و میزان خطای اندازهگیری (001/0) است یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته میشود و ارتباط معنیداری بین میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و مقابله با آن وجود دارد. (05/0<001/0 = و 407/0=r).
ب- یافتههای فرضیههای فرعی
1- ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (734/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیمی بین دو متغیر وجود دارد و میزان خطای اندازهگیری (001/0) به دست آمد. یعنی با اطمینان 95% فرض تحقیق پذیرفته میشود و ارتباط معنیداری بین استفاده دانشجویان از رسانههای داخلی (رادیو، تلویزیون، روزنامه) و مقابله با جنگ نرم وجود دارد. (05/0<001/0 = و 734/0=r)
2- ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (627/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر میزان تمسک دانشجویان به آموزه های دینی و مقابله با جنگ نرم وجود دارد. و میزان خطای اندازهگیری (001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته میشود و رابطه معناداری بین دو متغیر میزان تمسک دانشجویان به آموزه های دینی و مقابله با جنگ نرم وجود دارد. (05/0< و 627/0=r )
3- ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ ؛ مقدار r به دست آمده (214/0) نشان دهنده همبستگی مثبت و مستقیم بین دو متغیر پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و ر مقابله با جنگ نرم است. میزان خطای اندازهگیری (001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود و رابطه معناداری بین دو متغیر پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و مقابله با جنگ نرم وجود دارد. (05/0<001/0 = و 214/0=r)
4- ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ ؛ مقدار r به دست آمده (546/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر تقویت هویت ملی و مقابله با آن است.میزان خطای اندازهگیری(001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود و ارتباط معنیداری بین دو متغیر وجود دارد.
(05/0< و 546/0=r)
5- ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (765/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر شرکت دانشجویان در همایشهای علمی (مرتبط با جنگ نرم) و ر مقابله با جنگ نرم است. میزان خطای اندازهگیری(001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود و ارتباط معنیداری بین شرکت دانشجویان در همایشهای علمی (مرتبط با جنگ نرم) و مقابله با آن وجود دارد.
(05/0< و 765/0=r)
نتیجهگیری و پیشنهادات
نکته مهمی که باید توجه کرد، نقش رسانههای نوشتاری در جهتدهی به افکار واذهان است و تاثیر بسزایی که در آگاهی بخشیدن به افراد جامعه بخصوص قشر تحصیلکرده دارند، میتواند جامعه را به التهاب و یا به آرامش و امنیت بکشانند.در میان رسانههای کتبی مورد مطالعه در چهار بعد بررسی شده، کیهان رتبه اول را دارد و سپس جامجم قرار میگیرد. این روزنامهها به عنوان یک منبع و فرصت داخلی، رسالت سنگینتری در آگاهی بخشی و اطلاع رسانی به آحاد جامعه بر اساس واقعیتها دارند.
33/28% بینندگان برنامههای ماهوارهای هستند که درصد بالایی است و نباید بیتفاوت از کنار دلایل ذکر شده از سوی آنها گذشت و برنامهریزان و نگهبانان رسانههای داخلی باید با تنوع بخشی و زیباسازی و جوان پسند کردن برنامههای تصویری داخلی بر اساس ارزشهای اسلامی و ایرانی جامعه، و منابع فرهنگی غنی ایرانی تلاش نمایند و از تکرار فیلم ها و سریالها در رسانههای داخلی بپرهیزند. ایران آثار ادبی و تاریخی برجستهای به میراث دارد که میتواند سوژه مناسبی برای ساختن هر فیلم و سریال و برنامهای قرار گیرد. مثل مثنوی معنوی، گلستان و بوستان، لیلی و مجنون و شاهنامه فردوسی و...
5/87% اذعان داشتند که با جنگ نرم آشنا هستند و 75% اذعاد داشتند که راههای مقابله با جنگ نرم را می شناسند. این نکته بسیار جالب و قابل توجهی است که مربیان تربیتی در ابعاد گوناگون و در سطوح خرد و کلان، رسالت دشمن شناسی خود را به نسل جوانان ایفا نمودند و جای امیدواری است که میتواند امنیت و انسجام جامعه را تضمین نماید. اما نباید از نقش آفرینی برنامههای ماهوارهای و سایتهای مخرب اینترنتی در جهت تخریب هویت آحاد جامعه و بخصوص جوانان غافل شد. همچنان باید میزان آگاهیها در دو زمینه جنگ نرم و راههای مقابله با آن بالا باشد تا کمترین ضربه از جانب دشمن وارد شود.
5/77% در حد زیاد و خیلی زیاد استفاده از رسانههای داخلی و 5/82% تمسک به آموزه های دینی و 9/85% پرهیز ار اختلافات قومی و دینی و 4/73% شرکت در همایشهای مرتبط با جنگ نرم را به عنوان راهکارهای مناسب مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.
نتایج این تحقیق با نتایج تحقیق دهقانی فیروزآبادی(1390) و مریم شریفیزاده در زمینه میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن و میزان تمسک به آموزههای دینی، داشتن هویت قویتر، شرکت در همایشها و کنفرانسهای دانشافزایی در رابطه با جنگ نرم همسو میباشد و آنها را تایید میکند. یعنی دانشجویان متدینتر و دارای هویت ملی قویتر، بیشتر از سایر دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن آَشنایی داشتهاند و دانشجویان عضو انجمنهای دانشجویی و بسیجی و کسانی که بیشتر در کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم و جنگهای رنگی شرکت میکنند، نسبت به سایر دانشجویان میزان آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راهکارهای مقابله با آن داشتهاند. همچنین نتایج این تحقیق در رابطه با میزان استفاده از رسانههای داخلی در افزایش آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن نیز با نتایج تحقیق مولایی کرمانی و عباسزاده (1390) و علی گرانمایه پور(1390) و امیر قدسی(1390)که رسانههای جمعی را به مثابه ابزاری در قدرت نرم و ابزار آگاهی بخشی به جامعه میدانند، هماهنگ و همسو است. همچنین نتایج یافتههای این تحقیق در رابطه با هویت ملی با نتایج تحقیق اشتیاقی و همکارانش و حیدری و همکارانش نیز همسو می باشد و آنها را تایید می کند.
با توجه به همبستگی بسیار قوی میان استفاده از رسانههای داخلی با میزان آشنایی و مقابله با جنگ نرم (765/0)، توجه به نقش محوری و اساسی آنها را نباید از نظر دور داشت. لذا برای مقابله با جنگ نرم، باید از ابزار نرم استفاده کرد. با وجود رسانههای فرامرزی مثل اینترنت، ماهواره و همچنین سایتها و برنامههای تخریب کنندهی هویتها و فرهنگهای بومی و ملی و دینی از یکسو و قدرت سریع اشاعه فرهنگ(خشونت و سکس و خیانت در داخل خانواده) بدون برخورد با هیچ مانع و سدی، بسیار ضروری است که مسئولین در سطح کلان به نقش رسانههای داخلی توجهی ویژه مبذول دارند. با تخصیص اعتبار لازم برای ساخت برنامههای مبتنی بر ارزشها و فرهنگ خودی ودر قالب سبک زندگی و نیاز امروز انسان، باید تلاشی مضاعف داشته باشند.
اهمیت شرکت در همایشها و کنفرانسها (با همبستگی 734/0)در جهت دانشافزایی مرتبط با جنگ نرم از ضرورتهای دنیای دانشگاهی امروز جوانان است. سرمایهگذاری در این زمینه، به معنای مصرف نیست. این هزینه ها در دراز مدت به سازندگی و بیمه کردن جامعه در برابر اهداف شوم نظام سرمایه داری یکتهتاز میانجامد.
تمسک به آموزههای دینی با میزان همبستگی بسیار بالا(673/0) در مرتبه بعدی از اهمیت قرار می گیرد. این موضوع ضرورت توجه اهل حوزه و فقه و تلاش پیگیر آنها را برای به روز کردن احکام و فتواها متناسب با نیاز امروز با حفظ ارزشهای اصیل قرآنی و دوری از هر نوع تعصب خشک و کور را میطلبد. توجه به این نکته بر شدت دینگرایی آحاد جامعه بخصوص نسل جوان میافزاید.
هویت ملی با همبستگی قوی و مثبتی که بامیزان آشنایی با جنگ نرم و مقابله با آن دارد(546/0)، این نکته را آشکار و مبرهن میسازد که هویت دو بعد دارد؛ اول این که هویت متاثر از جنگ نرم دچار بحران و تزلزل خواهد شد، و دوم این که میتواند خود به عنوان عامل و سدی قوی در برابر جنگ نرم ایستادگی نماید. این که هویت در چه جهتی مقاوم گردد به عملکرد مسئولین در عرصههای تصمیمسازی و تصمیمگیری و همچنین نحوه برخورد خانوادهها با ماهیت دنیای خشن و سکولار فضای مجازی دارد. آموزش در این مرحله، از گزینههای دست اول می باشد. لذا تلاش غرب برای کسب و گرفتن آنچه جهان اسلام دارد و او ندارد، مثل خانواده، صله رحم، احترام به بزرگترها، ازدواج بر اساس ارزشها و... این زنگ هشدار را به صدا درآورده که همه باید نسبت به ارزشهای مذکور احساس مسئولیت نمایند و دولت و ملت با هم در برابر ضدارزشهای القاء شده از سوی غرب تلاش نمایند و جلوی هر آنچه به ساختار مقدس خانواده آسیب وارد میکند، سد ایجاد کنند. عمل به آموزههای دینی و قرآنی و سیره پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام، قویتر از هر عاملی کارساز است. به شرطی که در سیره مسئولین طراز اول تجلی یابد. زیرا مردم به رهبرانشان اقتدا میکنند. نکته ی مهمی که مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید دارند.
پرهیز از اختلافات قومی و دینی با همبستگی(214/0) بالا نشان میدهد که آنچه جامعه را در برابر جنگ نرم بیمه میکند، همبستگی، انسجام و اتحاد اقوام این مرز و بوم است. البته اختلاف سلیقه و اندیشه از عوامل پویایی و رشد جامعه است و تنها در دنیای مردگان سکون وجود دارد. اما نباید اختلافات به حدی ریشهای و ناهماهنگ باشد که انسجام جامعه را از هم بپاشد و شیرازه زندگی را در عرصههای خصوصی و عمومی مختل سازد.
در نهایت آشنایی با جنگ نرم و راههای مقابله با آن دریچهای است به سوی منویات مقام معظم رهبری در جهت سبک زندگی اسلامی، جلوگیری از فروپاشی خانوادهها و ارزش مقدس خانواده و ازدواج، تحدید جمعیت و تهدید نسل، ازدواج آسان و زندگی شاد و همراه با تقوا.
با توجه به ویژگیهای جنگ نرم، قشر دانشجو بهترین عامل و کنشگر برای عرصه جنگ نرم و استفادههای سوء مطامع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی شخصی دشمنان میباشند. همچنین میزان آشنایی آنها با اهداف جنگ نرم و راههای مقابله با آن می تواند تا حدودی آنها را در برابر مطامع شوم آن بیمه نماید.
مقابله با جنگ نرم به خصوص در جامعه اسلامی ما، حفظ دین، فرهنگ، آرمان و ارزشهای اخلاقی جامعه است. با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری، وظیفه نخبگان و خواص در امر مقابله با جنگ نرم در درجه اول بصیرت یابی و بصیرت دهی و در درجه دوم اهتمام در امور علمی، اقتصادی و امنیتی است.
در این پژوهش دانشجویان منبع قدرتی هستند که به افسران جنگ نرم تعبیر شدهاند. این افسران برای امنیت از تهیشدن در برابر دشمن و بالابردن توان مقابله با جنگ نرم، وظایف مهمی دارند که به اختصار به آنها اشاره میشود؛
اول. ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت، وجود ولایت فقیه به عنوان بزرگترین عامل در جلوگیری از بوجود آمدن انقلاب مخملی در ایران نشان داد که تفاوت ایران با گرجستان، اوکراین و حتی کشور قدرتمندی همچون شوروی سابق (ماه پیشانیان، 1389 : 60-35) در وجود جایگاه ولایت فقیه در ساختار حکومتی و سیاسی و مذهبی میباشد. بنابراین افسران جوان باید در اولین گامها ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت را در صدر برنامههای خود برای مقابله با جنگ نرم قرار دهند.
دوم.حفظ هویت ایرانی اسلامی اساس جنگ نرم برای تحت تاثیر قرار دادن باورهای فرهنگی و اعتقادی جامعه هدف میباشد.
سوم.مقابله رسانهای و بالا بردن سواد رسانهای. جنگ نرم در حوزه رسانهها اتفاق میافتد و جوانان و بالاخص دانشجویان از مصرف کنندگان حداکثری آنها هستند، اگر از سواد رسانهای کافی برخوردار نباشند، نخواهند توانست در فضای سنگین رسانهای جهان تاب بیاورند. اگر یک اصل را بپذیریم که اطلاع رسانی از ابزار مهم جنگ نرم است، بنابراین در حوزه رسانه و نشریات دانشجویی به صورت ویژه افسران جوان باید فعال باشند.
از راهکارهای مقابله با تهدید، مدیریت تهدید است. از طریق دشمنشناسی، تمرکز بر روحیه خودباوری، گسترش و تعمیق تواناییهای علمی به ویژه در زمینه علوم راهبردی در سطح ملی و منطقهای، توجه لازم و ضروری به مهندسی فرهنگ، بازشناسی نمادهای ملی- دینی و تأکید بر توجه عمومی به این نمادها، افزایش امید به پیشرفت و تعالی در جامعه در این راستا، توجه لازم به حرکتهای علمی و انجام طرحهای توسعهای است.
[1] جنگ نرم با اذهان و افکار سر و کار دارد و از طریق نمادها به تخریب می پردازد، به همین دلیل نویسنده از اصطلاح خشونت نمادین نیز استفاده کردهاست.
[2]. soft power
[3]. Joseph Nye
[4]hard war.
[5] از نظر اساتید مرتبط با موضوع ( علوم اجتماعی و علوم سیاسی) استفاده شد.
[6] Dumy
[7] منظور روزنامه های داخلی است.
[8] ( سئولات جداگانه پرسیده شدند. برای رعایت اقتصاد مکانی مقاله پشت سرهم آورده شده اند.