نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

مقاله حاضر به بررسی جامعه شناختی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه همدان  با جنگ نرم و راههای مقابله با آن پرداخته‌است.  اهداف پژوهش شامل؛اهداف توصیفی ( بررسی میزان شناخت از جنگ نرم و اهداف)،  تبیینی (استنباط و تعمیم نتایج) است. رویکرد  آن  بین‌رشته‌ای(جامعه شناختی – سیاسی) و روش آن پیمایشی – تبیینی است. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بود  و  پایایی آن  در مطالعه مقدماتی 85% به دست آمد. از نرم افزار  spssاستفاده شد. یافته‌ها نشان داد که رابطه معناداری میان سواد رسانه‌ای، شرکت در همایشها و کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم، تمسک به آموزه‌های دینی، حفظ هویت ملی و پرهیز از اختلافات قومی و دینی، با میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم و مقابله با آن وجود دارد. نتایج بیانگر میزان بالای آشنایی دانشجویان دانشگاه پیام نور همدان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن است.

کلیدواژه‌ها

 

مقدمه

از منابع قدرت تاثیرگذار در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه­ای، دانشگاهها هستند که  مرکز تولید و اشاعه­ علم و فکر و فرهنگ می باشند. رهبر معظم انقلاب اصطلاح  افسران جنگ نرم را برای دانشجویان به کار بردند و اساتید را فرماندهان این افسران قلمداد نمودند. افسران جنگ قشر جوانی هستند که دارای شور و هیجان دوران شباب هستند و زمان بیشتری را با رسانه­های جمعی ماهواره­ای و اینترنتی و بازی ها و سرگرمی­های رایانه­ای مثل بولوتوس، فیس بوک، تویتر، یوتیوب، فلیکر و...( محمدی نجم، 1388 : 106-103) سپری می کنند. بر اساس نتایج تحقیقات در ایالات متحده، جوانان بیش از هر سن دیگری از استفاده کنندگان اینترنت هستند و دانشجویان در زمره بزرگترین طیف مخاطبان و فعالان در فضای سایبر و اینترنت و بخش اصلی آن به شمار می­آیند( ذکایی و خطیبی، 1384 به نقل از اشتیاقی و همکاران، 1391 : 121).  جوانان به دلیل هیجانات شدید دوره جوانی و داشتن روحیه­ی کنجکاوی، بیشتر تحت تاثیر تبلیغات و شایعات قرار گرفته و در مواقع حساس و در شرایط بحران و فریبکاریهای سیاسی، به راحتی ابزار و  طعمه شرارتها قرار گرفته و بسیج اجتماعی (حسینی، 1389 : 36) در شورشهای سیاسی را تشکیل می­دهند، مثل انقلابهای مخملی و رنگی( نائینی، 1388 : 88-59)  که در این حالت یک تهدید جدی و نرم است. وظایف افسران جنگ نرم  به دو دلیل بسیار خطیر می باشد؛ 1- شرایط جهانی در عصر هجمه اطلاعات و ارتباطات، تشکیل دهکده جهانی و شکل گیری جامعه جهانی و نابرابریهای اقتصادی (والرشتاین، 1974 و1979 و وارن ،1981) و  نابرابریهای سیاسی (کاردوزو، 1972و فرتادو، 1984 و مانک، 1986)  و 2-  شرایط فعلی جامعه ایران به عنوان یک قدرت سیاسی و فرهنگی تاثیرگذار در منطقه (رنجبران، 1388: 63). با توجه به دلایل مذکور آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و به اصطلاح جامعه شناختی خشونت نمادین[1]( شارع پور، 1386: 87) در فرایندهای آموزشی  و توجه به آنها اهمیت دارد. زیرا در برنامه­ریزیهای استراتژیکی و راهبردی برای دانشجویان،  شناخت میزان آشنایی آنها از برنامه­های دشمنان در عرصه های ارتباطی و اطلاعاتی ضرورت دارد.

همچنین در جامعه امروز ایران،  با هویتها روبه رو هستیم. هویتهایی که هر زمان و با توجه به زمینه فرهنگی – اجتماعی و دیگر عوامل تاثیرگذار، بعدی از آن مورد تاکید قرار می­گیرد. در این میان هویت دینی یکی از مهم ترین ابعاد  هویتی است که نقش تعیین کننده­ای در هویت یابی افراد درون جامعه بازی می کند. تغییرات سریع و شگرف عصر استیلای پارادایم  فناورانه بر محور فناوری­های اطلاعاتی سازمان یافته(کاستلز، 13890: 59) و  انقلاب ارتباطی- اطلاعاتی سده بیست و یک را باید فراتر از صرف الکترونیکی کردن رابطه انسان­ها دانست. این فناوری ها امکان پیدایی هویت­های  تازه(  کاستلز، 13809: 20) و تغییر نگرش ما نسبت به خود، دیگران و جهان را امکان پذیر ساخته است. دانشجویان سازندگان فردایی هستند که  با داشتن علاقه و رضایت می­توانند جامعه خود را بسازند و اگر با ابزارها و تکنیک­های جنگ نرم هم آشنایی نداشته باشند، در ورود به عرصه­های مختلف زندگی مانند کار و مشاغل، دچار فرسودگی و بی­اعتمادی شده و دل به کار نمی­دهند و احساس مسئولیت نخواهند داشت و یا  بعد از فراغت از تحصیل،  مهاجرت  به کشورهای بیگانه را به زندگی در درون کشور خود ترجیح داده، فرار مغزها را رقم می­زنند. در نتیجه در قبال خدمات آموزشی و سرمایه­های اقتصادی- اجتماعی – فرهنگی هزینه­شده­ی چندین ساله، حسرتی غیر قابل جبران ناشی از خلاء نیروی انسانی ماهر و متخصص عاید جامعه خواهد شد. بعلاوه به دلیل دوران خاص جوانی تحت تاثیر تبلیغات و دغلکاری­ها که دارای هزینه­های پنهان وحشتناکی است(گاردنر، 1383 به نقل از مرادی، 1388: 83-82)، ترفند  همراهی و ذهنیت جمعی( شهیدی نیا، 1372 به نقل از مرادی، 1388: 82) فریبکاریها و دستکاری تخیل( جاکوئز، 1965 به نقل از مرادی، 1388: 84) و غیره قرار گرفته و گرایشات و نگرشهای آنها به راحتی و بدون احساس فشار واجبار و از درون در جهت اهداف سوء دشمن سوق داده خواهد شد.

با توجه به آنچه گذشت، سئوال اصلی این پژوهش بررسی میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم وراههای مقابله با آن است. این سئوال دارای سئوالات فرعی دیگری به این شرح است. آیا استفاده از رسانه­های داخلی در آشنایی دانشجویان با جنگ نرم تاثیر دارد؟ به نظر آنها  کدام یک از رسانه­های داخلی راهکار مقابله با جنگ نرم را آموزش می­دهند؟ از نظر دانشجویان کدام برنامه­های رسانه­های صوتی – تصویری فرامرزی فارسی زبان القاء کننده­ی جنگ نرم هستند؟

1.اهداف تحقیق

شناخت میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن

تبیین میزان شناخت دانشجویان از برنامه­های رسانه­های فرامرزی مرتبط با جنگ نرم

تبیین میزان شناخت دانشجویان از محتوای رسانه­های ملی در راستای مقابله با جنگ نرم

تبیین  رابطه بین راهکارهای  مقابله با جنگ نرم با  شناخت دانشجویان از  جنگ نرم  و مقابله با آن

 

2.پیشینه پژوهش

برخی از مطالعات و تجربیاتی که در ارتباط با موضوع انجام گرفته، به شرح زیر است.

کیسان پورنقی (1390) درمقاله­ی  «درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه مقابله با آن» با استفاده از روش توصیفی و اسنادی به این نتیجه می­رسد که جلوه‏های تهاجم فرهنگی را می‏توان به دو دسته‏ی بیرونی، همچون: تلاش برای دین‏زدایی، ایجاد روحیه‏ی خودباختگی فرهنگی، ترویج افکار و اندیشه‏های غربی و... و درونی، همچون: عقب‏ماندگی علمی و صنعتی، فقر اقتصادی، غفلت کارگزاران فرهنگی و... تقسیم کرد.

محمود مولایی کرمانی و عباس­زاده (1390) در مقاله­ی «مطالعه جامعه­شناختی رسانه­های جمعی به مثابه ابزاری در قدرت نرم (با تأکید بر انقلاب اسلامی)» به بررسی تأثیر رسانه­های جمعی به عنوان ابزاری در قدرت نرم بر ارزشهایی مانند هویت ملی (پذیرش اقتدار جهانی، دیدگاه جدایی دین از سیاست و هویت­ملی) پرداخته اند و با استفاده از روش تحلیل ثانویه، داده­های مرتبط را از داده­های سایت wvs  که به شیوه پیمایشی و در کل ایران گردآوری شده است را به دست آورده­اند. نتایج نشان داده که رسانه­ها به عنوان ابزاری کلیدی در راه اندازی قدرت نرم در زمینه پذیرش هویت ملی، سکولاریزم و پذیرش اقتدار جهانی تأثیر گذارند.

گرانمایه پور (1390) به «بررسی نقش رسانه­ها در شکل­­گیری انقلاب­های رنگی» پرداخته است و ضمن تشریح کوتاه وقایع چند کشور اروپای شرقی و انقلاب­های نرم آنها، ویژگی­های مشترک رخدادهای پیش آمده، جهانی شدن (که یکی از مؤلفه­های آن بوجود آمدن رسانه­های نوین است) و کاربرد فناوری­های نوین ارتباطی ـ اطلاعاتی به ویژه اینترنت توسط نخبگان، احزاب، جنبش­های مردمی، نهادهای مدنی و بنیادها به این نتیجه می­رسد که رسانه­ها در افزایش آگاهی و مشارکت سیاسی مردم، رهبری افکار عمومی، به صحنه آوردن توده­ها و تضعیف موقعیت حکومت­های اقتدارگرا نقش فعالی دارند و می­توانند جنبش­های مردمی را رهبری کنند، به طوری که نظام جامعه­ای را بدون بکاربردن ابزارهای قهرآمیز و با استفاده از «روش­های مسالمت آمیز» و «نافرمانی مدنی» تغییر دهند.

در مقاله­ی قدسی (1390) با عنوان «نقش رسانه ملی در ایجاد قدرت نرم و مقابله با جنگ نرم (بأ تاکید بر بازتولید سرمایه اجتماعی)، جایگاه رسانه ملی در راهبردهای کلان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور و همچنین انتظارات و مطالبات نظام و مردم مورد دقت قرار گرفته است. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات اسنادی و تحلیل محتوا بوده است. نتیجه حاصل شده نیز مبین آن است که میان وضعیت موجود با وضعیت ایده آل و مطالبات ملی از رسانه ملی انطباق وجود ندارد.

شریفی راد­(1390) به «بررسی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز با جنگ نرم و راههای مقابله با آن» پرداخته است. این تحقیق به روش پیمایشی و با حجم آماری 366 نفر در بین دانشجویان واحد تبریز انجام شده است. روش آن پیمایشی و به صورت پرسشنامه­ای بوده است. این تحقیق به این نتایج رسیده که میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم در حد متوسط بوده، در این بین میزان آَشنایی دانشجویان رشته های علوم انسانی با جنگ نرم بیشتر از سایر دانشجویان بوده، میزان آشنایی دانشجویان پسر از دانشجویان دختر بیشتر بوده، دانشجویان با سن بالاتر از دانشجویان کم سن­تر آشنایی بیشتری با جنگ نرم داشته­اند، دانشجویان متدین­تر بیشتر از سایر دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن آَشنایی داشته­اند، دانشجویانی که از هویت ملی بهتری برخوردار بوده­اند، آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راههای مقابله با آن داشته اند، همچنین دانشجویانی عضو انجمن­های دانشجویی و بسیجی و کسانی که بیشتر در کنفرانسهای مرتبط به جنگ نرم و جنگ­های رنگی شرکت می­کنند، نسبت به سایر دانشجویان میزان آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راهکارهای مقابله با آن داشته اند.

اشتیاقی و همکارانش پژوهشی با عنوان« اینترنت و هویت دینی دانشجویان دانشگاه مازندان» را در سال  1391با روش پیمایشی انجام داده­اند. نتایج نشان داد که هویت دینی دانشجویان بالابوده و همچنین رابطه معناداری بین مدت، نوع استفاده از اینترنت، پایگاه اقتصادی – اجتماعی دانشجویان با هویت دینی آنها وجود داشت.

حیدری و همکارانش(1392) پژوهشی با عنوان« رسانه­ها و هویت فرهنگی:  مطالعه دانش آموزان متوسطه شهر یاسوج» را با روش پیمایشی انجام دادند. نتایج نشان داد  تلویزیون ملی و استانی در راس رسانه­های مورد استفاده­ی پاسخگویان، و هویت ملی، محلی و جهانی به ترتیب برجسته ترین هویت جمعی آنان بودند. همچنین  افزایش هویت محلی دانش آموزان در راستای تقویت هویت ملی و تضعیف هویت فراملی آنان بوده است.

تحقیقات انجام گرفته، از بعد خاصی به موضوع پرداخته­اند و به  میزان آشنایی قشر جوان از نقش رسانه­ها در جنگ نرم کمتر پرداخته­اند و تنها تحقیق مریم شریفی در راستای موضوع تحقیق کنونی می­باشد. به همین دلیل، انجام پژوهش حاضر کاستی­های تحقیقاتی با روش پیمایشی و کمی­گرا  را در این حوزه تا حدودی جبران می­نماید و بر پیشینه های پژوهشیِ پیمایشی می­افزاید.

 

3.مبانی مفهومی و  نظری 

موضوع جنگ نرم و یا قدرت نرم، در عصر حاضر، به یکی از مباحث جدی در میان صاحب نظران تبدیل شده است و بسیاری از اهل فن اعتقاد دارند که جنگ نظامی جای خود را به جنگ نرم داده و قدرت­ها تلاش می­کنند از راه تاثیر­گذاری بر رسانه­ها و مطبوعات و مراکز آموزشی، کنترل افکار عمومی را در دست گرفته و به این ترتیب، راههای تسلط بر رقبا را طی نمایند. جوزف نای از جمله کسانی است که اولین بار  مفهوم قدرت نرم را به کار برد و نظریات او  به اختصار از نظر می گذرد.

3-1.جنگ نرم

جنگ نرم همزاد شکل­گیری زندگی اجتماعی انسان و حکومتهاست(قربان زاده سوار و ناطقی، 1390 : 131). برای تعریف جنگ نرم، اصطلاحات مختلفی وضع شده است. جنگ نرم از لحاظ بررسی‌های علمی، مفهومی نوین و از جنبه تاریخی، مفهومی بسیار کهن دارد­(جمعی از مؤلفان، 1390: 8). جنگ روانی که در منابع به عنوان شگفت انگیزترین پدیده اجتماعی از آن یاد می‌شود ریشه در اعماق و حیات انسانی و اعصار گذشته دارد (متفکر، 1385: 11). آنچه با عنوان جنگ نرم مطرح می‌شود در ادبیات غرب بیشتر به «قدرت نرم[2]» شناخته شده که زیربنای فکری آن اولین بار توسط جوزف نای[3] نظریه پرداز برجسته آمریکایی در مقاله­ای در نشریه آتلانتیک (مارس 1990)، به شکلی علمی مطرح شد(مرادی، 1388). وی در این مقاله می‌گوید: «اگر آمریکا تنها 2درصد از مبلغ ناخالص داخلی را به برنامه­ای اختصاص دهد که هم آموزش داخلی را ارتقاء داده و هم کمک‌های مؤثر و اطلاعات موردنظر را به خارج برساند، به قدرتی متفاوت و عمیق­تر از قدرت سخت دست می‌یابد که به آن می‌گوییم، قدرت نرم» (بیگی، 1389: 42).

نای در کتاب«موظف به رهبری» کوشید برخلاف دیدگاه برتر جهانی مبنی بر افول هژ­مونی آمریکا، نشان دهد که آمریکا نه تنها به لحاظ قدرت نظامی و اقتصادی، بلکه در بعد سومی به نام «قدرت نرم» نیز قوی ترین کشور به شمار می‌رود. وی این مفهوم را نخستین بار بدین سان تعریف نمود : «قدرت نرم توانایی کسب چیزی است که می­خواهیم؛ آن هم از طریق جذب نه اجبار». نای در ادامه می‌نویسد: « این نوع قدرت می‌تواند از طریق روابط با متحدان، کمک‌های اقتصادی و تبادلات فرهنگی حاصل شود» (بیگی، 1389: 43).جنگ نرم در برابر جنگ سخت[4] در حقیقت شامل هر گونه اقدام روانی و تبلیغات رسانه­ای است که جامعه هدف یا گروه هدف را نشانه می‌گیرد و بدون درگیری نظامی و گشوده شدن آتش، رقیب را به انفعال یا شکست وا می‌دارد. جنگ رایانه­ای و اینترنتی (سایبری) و راه اندازی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و... اشکال دیگر ابزارهای جنگ نرم هستند (اکبری، 1388: ؛ محمدی نجم ،108 - 95).

مهم‌ترین حوزه‌ی اعمال و تأثیرگذاری قدرت نرم بر طرف مقابل، حوزه‌ی رسانه است( محمدی نجم، 1388 : 108 – 95). قدرت نرم از طریق تولید و توزیع آموزه‌ها و ارزش‌های خاص و جذاب، بنیان‌های ارزشی و ارکان حمایتی کشور متخاصم را هدف قرار داده و آن را در راستای وضعیت مطلوب خویش تغییر می‌دهد. این گونه تغییرات معمولاً از زیرساخت‌ها و شبکه‌های تولید و توزیع اندیشه‌ها و هنجارها، خصوصاً حوزه‌های آموزشی، فرهنگی و رسانه­ای آغاز می‌شود (رنجبران، 1388: 27). یعنی عرصه‌هایی که معمولاً خارج از افق دید، نظارت و راهبردی سرویس‌های اطلاعاتی سنتی قرار دارد. به تعبیر دیگر قدرت نرم به جای تحمیل و ناگزیر کردن مخاطبان، آنان را متقاعد و همسو می‌سازد و هر نوع مانع یا انگیزه مقاومت ملی، اخلاقی، حیثیتی، هویتی و دینی را از ذهن مخاطب باز می‌ستاند (رنجبران، 1388: 27). برخی از ناظرین با این نظریه موافق هستند که فرهنگ عالی آمریکا برای این کشور قدرت نرم تولید می‌کند (نای، 1389:  101؛ قربانزاده سوار و ناطقی، 1390 : 132).

در جنگ نرم بازیگر عامل به جای سرمایه­گذاری صریح و سنگین فرهنگی، نسبت به فعال­سازی حوزه­های جانبی همچون اقتصاد، حقوق، سیاست، تجارت و ... اقدام می­کند و از این طریق هنجارهای خود را به آرامی وارد جامعه هدف می نماید. در این وضعیت اگر چه تهاجم فرهنگی موضوعیت ندارد امام نفوذ فرهنگی رخ می­دهد که پیامدهای منفی خاص خود را دارد( افتخاری، 1389،: 42-41) و فرهنگ یکی از منابع قدرت نرم است و به لحاظ تأثیرگذاری در حوزه‌های مختلف اجتماعی می‌تواند رفتار بخشهای مختلف اجتماع را تحت تأثیر قرار دهد و جامعه را به گروه‌های متعدد در اجتماع تقسیم و سبک زندگی آحاد جامعه براساس فرهنگ پذیرفته شده و مقبول اجتماعی تنظیم گردد.  بنابراین جنگ نرم منابع قدرت نرم را هدف قرار می­دهد و در پی تضعیف یا غیر فعال سازی منابع اعتقادی، ایمانی و انسانی و قدرت بازیگر مقابل است( افتخاری، 1391: 10)

جنگ نرم نبرد همه جانبه، تدریجی، متناوب و متنوع و منعطفی است که اهداف داخلی آن در برگیرنده فرو پاشی، براندازی از درون، استحاله و بی­ثبات سازی است. در بعد داخلی جنگ نرم از تاکتیک‌های متنوع و منعطفی استفاده می‌شود که برخی از آنها شامل نافرمانی مدنی، مشروعیت زدایی، بی اعتبار­سازی، اعتماد­زدایی از نظام، اختلاف افکنی، ناکار آمد جلوه دادن نظام، ایجاد نارضایتی، القای غم و یاس و وحشت، بحرانی جلوه دادن کشورو... می‌گردد که در فازهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت صورت می‌پذیرد. در بعد بین­المللی هدف جنگ نرم، مهار و مترو سازی کشور هدف، از طریق اعمال محدودیت و تحریم‌های سیاسی، اقتصادی و اجماع سازی جهانی علیه ایران است. ضمن آنکه تصویرسازی‌های غلط و شیطانی از اسلام و انقلاب اسلامی ایران در افکار عمومی جهان در قالب سناریو‌های اسلام هراسی و ایران هراسی را نیز باید به آنها اضافه کرد (احمدی و همکاران، 1389: 22-21).

3-2.ویژگی‌های جنگ نرم

جنگ نرم به دلیل پیچیدگی و اتکا به قدرت نرم از ویژگی‌های بسیار زیاد و متنوع برخوردار است که مهمترین آنها عبارتند از: 1- قالب‌های ماهوی جامعه و ساختار سیاسی را از طریق هجوم به اعتقادات، باورها و ارزش‌های اساسی جامعه تغییر می­دهد. 2- آرام، تدریجی و زیرسطحی است. 3- نمادساز است و تلاش می‌شود تصویری شکست خورده، ناامید و مایوس از حریف ارائه شود 4- در صورت موفق بودن، پایدار و بادوام خواهد بود. 5- پرتحرک و جاذبه دار است.6- با استفاده از نمادسازی‌ها، اسطوره سازی‌ها و خلق ارزش‌های جدید هیجان­ساز است.. 7- آسیب محور است. آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، میدان مانور جنگ نرم است. 8- چند وجهی است.  از تمامی علوم، فنون، شیوه‌ها و روش‌های شناخته شده و ارزش‌های موجود استفاده می‌گردد. 9- تضادآفرین  است و با ایجاد گسل‌های متعدد در بخش‌های گوناگون جامعه و از طریق متفاوت کردن باورها، ارزش‌ها و شکل­دهی به رفتارهای جدید، اعضای یک جامعه را در برابر همه قرار می‌دهد و همبستگی اجتماعی و وحدت ملی را برهم می‌زند و زمینه‌های بروز بحران و درگیری‌های داخلی را فراهم می‌سازد. 9-  تردید آفرین است و بدبینی نسبت به بسیاری از مسائل یک اصل و قاعده است. 10- از ابزار روز و پیشرفته­ترین تکنیک‌های روز استفاده می­کند.­(احمدی و همکاران، 1389). 11- مهمترین ماهیت جنگ نرم، همان ویژگی غیرخشونت آمیز بودن آن است(رنجبران، 1388­ ؛­ حسینی، 1389). 12- درازمدت، بنیادی و ریشه­ای و ظاهر موجه و قانونی دارد (منصوری، 1378، 169-168). 13- از ابزارهای کاربری نرم بهره وری می کند (رفیع و قربی، 1389: 125).جنگ­های نوین فرهنگی از ابزارهای نرم و فرهنگ ساز همچون رادیو، تلویزیون، ماهواره،اینترنت، موبایل، بازی های رایانه­ای، ویدئو، خبرگزاری ها­(­ضیایی پرور، 1387: 139-82) و ابزارهای فرهنگی بنیادی مثل کارنگی، راکفلر، فورد نیز در سیاست خارجی آمریکا (برمن،1366: 18) بهره می­گیرند.

3-3.تکنیک‌های جنگ نرم

دروغ (تقی زاده، 1390: 110))، شایعه (تقی زاده، 1390: 109) و برچسب زدن، تکرار،  روش تکرار که از قواعد خاصی پیروی می‌کند مثل این که فاصله‌های تکرار فعل نباید چندان دراز باشد که سبب محو شدن آثار قبلی شود و نه چندان کوتاه باشد که ملال انگیز و خسته کننده شود». تظاهر به بی طرفی، ترور شخصیت، مبالغه از تکنیک های مهم جنگ نرم است.( مرادی، 1388: 96-75).

      جمهوری اسلامی به لحاظ داشتن فرهنگ اصیل اسلامی یکی از قدرتمندترین کشورها در حوزه قدرت نرم می‌باشد (رنجبران، 1388: 63). قدرت نرم بر سرمایه اجتماعی بازیگر استوار است ( افتخاری، 1387 ، ج 1 : 29-18 به نقل از ایزدی، 1387:12).). انقلاب اسلامی ایران گفتمان نوینی در جهت ایجاد نظام ارزشی مبتنی بر خصایص فرهنگی (مذهبی- ملی) هویت نوینی درون جامعه شکل داده که متمایز از هویت سایر ملل مسلمان است. از دیدگاه بایر(2008) برای رسوخ در هویت فرهنگی مردم ایران و ایجاد فاصله بین ملت و نظام باید ابعادی را آماج (یعنی تهدید وفشار) قرار داد که جمهوری اسلامی از آن به عنوان رمز ماندگاری و افزایش قدرت نفوذ خویش از آن بهره می­گیرد که باید از بین برود تا انسجام ملی و وحدت سیاسی و مذهبی از طریق این آماج به فروپاشی از درون بینجامد(تقی زاده، 1390: 82-81).

      یکی از محورهای مبارزه نرم غرب با نظام جمهوری اسلامی ایران تقویت جدایی طلبی قومیتها، برجسته‌کردن مخالفان نظام در قالب روشنفکر، مدافع حقوق بشر، مبارزه  برای آزادی، اندیشه و غیره است. این پدیده بعد از سال ۱۳۷۶ شروع شد و همچنان ادامه  دارد. جوانان و به تبع آن دانشجویان نیز به راحتی تحت تاثیر شخصیتهای روشنفکر مدافع حقوق بشر طرفدار غرب قرار گرفته که ممکن است بی توجهی به آن، به بسیج های اجتماعی تبدیل شوند و با محور قرار دادن این شخصیتها،  انسجام، سلامت و امنیت نظام جمهوری اسلامی را به خطر اندازند.

 

3-4.راهکارهای مقابله با جنگ نرم

از راهکارهای مقابله با تهدید، مدیریت تهدید است.  یعنی حذف زمینه­های اثر پذیری جامعه از امواج تهدید نرم است که در دو محور قابل پیگیری است: 1- اصلاح عوامل و زمینه­های عینی  ایجاد واگرایی شهروندان از سیاست و حکومت و 2- ایجاد ارزشهای انسجام بخش توسط حکومت( حسینی، 1389 :  53)

قدم اول برخورد هوشمندانه در چنین عرصه‌ای است( همان،: 58). بدین معنا که دشمن‌شناسی و شناخت طرحها، برنامه‌ها و شیوه‌های اعمال دشمنی آنان با جمهوری اسلامی از راههای اساسی این مقابله است. تمرکز بیش از پیش بر ضرورت بصیرت و افزایش آن در سطوح مختلف به ویژه خواص و افراد تأثیرگذار جامعه در این زمینه دارای اهمیت است. - بازشناسی­ مؤلفه‌های تأثیرگذار بر قدرت نرم جمهوری اسلامی توسط خواص و تعیین آن بر سطح جامعه با تمرکز بر روشن نمودن حقایق نیز از مسایل اساسی در این رویارویی به حساب می‌آید.  - تمرکز بیش از پیش بر روحیه خود­باوری و مبارزه با عوامل زمینه ساز خودباختگی به ویژه در زمینه توانایی‌های سیاسی – فرهنگی ملت ایران در سطح ملی، منطقه­ای و جهانی در عرصه کارآمدی دین برای اداره جامعه، نقش الهام‌بخش انقلاب اسلامی برای دیگر جوامع و توانایی ملت ایران در خنثی نمودن توطئه‌های دشمنان نیز از ضرورت‌های این مقابله و مواجهه است.  - بازشناسی و تقویت جایگاه تأثیر گذار و الهام بخش ملت ایران در زمینه انسجام و قدرت­یابی جوامع مختلف اسلامی در سه دهه اخیر می‌تواند نقش مؤثری در این رویارویی ایفا کند.  -گسترش و تعمیق توانایی‌های علمی به ویژه در زمینه علوم راهبردی در سطح ملی و منطقه­ای از راه‌های موفقیت در این نبرد محسوب می‌شود.  - برخورداری از طرح و برنامه برای مقابله با توطئه دشمنان و فراتر از آن به دست گرفتن ابتکار عمل و تهاجم به طرح‌ها و نقشه‌های آنان در زمینه شبیخون فرهنگی و تشکیل ناتوی فرهنگی و به تعبیر دیگر درگیر کردن دشمنان در خانه خود و در محل منافع آنان، در این عرصه بسیار مهم است. - توجه لازم و ضروری به مهندسی فرهنگ، هماهنگی لازم میان نهادهای فرهنگی با شکل­دهی سامانه­ای کارآمد و توانمند­سازی مدیران فرهنگی و دیگر مدیران مؤثر در این عرصه دارای اهمیت است. - ارتقاء اعتماد عمومی نسبت به رسانه ملی نقش مهمی در این نبرد دارد.   - بازشناسی نمادهای ملی- دینی و تأکید بر توجه عمومی به این نمادها می‌تواند جبهه خودی را در این نبرد تقویت کند. - افزایش امید به پیشرفت و تعالی در جامعه در این راستا بسیار مهم است.  - بالا بردن ظرفیت مسئولیت پذیری مسئولان و مراکز و نهادهای مسئولیتی در کشور نقش مهمی در این رویارویی دارد. - به حرکت‌های علمی و انجام طرح‌های توسعه­ای توجه لازم مبذول شود (مرادی، 1388).

با توجه به آن چه گذشت مدلِ راهکارهایی که می­تواند دانشجویان را مصونیت بخشد، و به عنوان  سپری آنان را در مقابل جنگ نرم بیمه نماید،  به شکل زیر ترسیم می­گردد.(مدل 1)

 

 

4.روش شناسی

رویکرد تحقیق جامعه شناختی –  سیاسی  یعنی میان رشته­ای است و با استفاده از روش توصیفی – پیمایشی به بررسی میزان شناخت دانشجویان از جنگ نرم پرداخته است. ابزار گردآوری اطلاعات  پرسشنامه با 34  سؤال بسته (براساس طیف لیکرت از خیلی کم، کم، تاحدودی، زیاد و خیلی زیاد) بوده و 120 نفر از دانشجویان دانشگاه پیام نور همدان با  استفاده از فرمول کوکران و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.راههای مقابله با جنگ نرم متغیرمستقل و  شناخت جنگ نرم و مقابله با آن متغیر وابسته می باشد.شاخص­های متغیر مستقل شامل؛ (استفاده از رسانه­های داخلی، تمسک به آموزه­های دینی، تقویت هویت ملی، پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و شرکت در همایش­های علمی مرتبط با جنگ نرم )،  از طریق نرم افزار  spss با ورژن 16 واز مسیر   transform/ compute ساخته شد. این شاخصها و معرفهای آن­ها و میزان پایایی آنها در جدول شماره 1 خلاصه شده است.

جدول ش 1: شاخص ها، معرفها و میزان پایایی آنها

شاخص ها

معرفها در این تحقیق

پایایی

پایایی کل

استفاده از رسانه­های داخلی

کتبی(کیهان،اطلاعات،جوان،جام­جم، همشهری،ایران، سایر

صوتی وتصویری(رادیو وتلویزیون)

81%

 

 

 

 

85%

 

 

تمسک به آموزه­های دینی

دوری از: مصرف گرایی، چشم و هم  چشمی، خیانت و خشونت، انجام واجبات دینی

6/78/%

هویت ملی

ترجیح برنامه های فارسی،صحبت کردن به زبان فارسی، عشق خدمت در ایران در پایان تحصیلات

69%

پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی

یکسان نگری به اقوام مختلف درون کشور، اعتقاد به مساوات در برخورداری اقوام  مختلف از رفاه و امکانات اجتماعی، عزت قائل شدن برای تمام اقوام ، دوری ار نگاه تحقیر آمیز به همه اقوام درون کشور

82%

شرکت در همایش­ها و سمینارها،کارگاهها

شرکت فعال  مثل شرکت در بحثها و ارائه مقاله ، شرکت برای آگاهی و شناخت بدون فعالیت خاص

7/76%

برنامه­های رسانه­های فارسی زبان فرامرزی

صوتی: علمی،سیاسی، طنز، اجتماعی- خبری، پزشکی و هنری

تصویری: سریالها، علمی،سیاسی، طنز، اجتماعی- خبری، پزشکی و هنری، آموزشی و میزگردها، سرگرمی ها

3/72%

 

برای  به دست آوردن روایی سئوالات  به معنای صحت و درستی اندازه گیری در جهت تحقق بخشیدن به اهداف (سیف، 1383: 90) از روایی صوری( نظر داوران)[5] استفاده شد. میزان  پایایی ابزار،  با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آلفای کرونباخ (85/0)به دست آمد که بیانگر پایایی قابل قبول ابزار می‌باشد. برای تبیین رابطه معناداری و آزمون فرضیه‌ها از آزمون‌ همبستگی پیرسون استفاده شد. زیرا متغیرها در قالب طیف لیکرت به صورت فاصله ای مجازی[6] تنظیم شدند.

 

 

 

 

 

5.یافته ها

5-1.یافته های توصیفی

مشخصات عمومی پاسخگویان  در جدول شماره 2 و 3 خلاصه شده است.

جدول 2: توصیف اطلاعات مربوط به سن پاسخگویان

متغیر

تعداد

کمترین

بییشترین

میانگین

خطای استاندارد

سن پاسخگویان

120

19

42

01/24

89/3

 

بر اساس اطلاعات جدول(2) کمترین سن پاسخگویان 19سال، بیشترین سن آنان 42سال و میانگین سنی پاسخگویان 01/24 سال می‌باشد.

جدول ش 3: توزیع آماری مشخصات پاسخگویان

متغیر

تعداد

درصد

جنس

مرد

50

7/41

زن

70

3/58

تاهل

مجرد

84

70

متاهل

33

5/27

رشته

علوم انسانی

76

3/63

علوم پایه

20

7/16

ریاضی و فنی

12

10

سایر رشته ها

12

10

محل سکونت

شهر

92

7/76

روستا

13

8/10

 

بر اساس اطلاعات جدول (3) از مجموع کل پاسخگویان تعداد 70نفر(3/58%) زن و تعداد 50نفر(7/41%) مرد می‌باشند. وضعیت تأهل تعداد 84نفر (70%) از پاسخگویان مجرد، 33نفر (5/27%) متأهل و 3نفر(5/2%) سایر می­باشد. رشته تحصیلی تعداد 76نفر (3/63%) از پاسخگویان علوم انسانی، 20نفر (7/16%) علوم پایه، 12نفر(10%) ریاضی و فنی و 12نفر (10%) سایر رشته­ها می­باشد. از مجموع کل پاسخگویان 92نفر(7/76%) در شهر، 13نفر (8/10%) در روستا، 8نفر (7/6%) در بخش و 7نفر(8/5%) در شهرکها ساکن می‌باشند.

 

5-2.یافته­های تحلیلی

اطلاعات مربوط به سئوال  «کدام یک از برنامه­های رسانه­های صوتی و تصویری فارسی زبان ( رادیو و تلویزیون، اینترنت، ماهواره)  را ترویج دهنده جنگ نرم می­دانید؟»  به تفکیک در جدول( 4) خلاصه شده است.

 

 

جدول شماره 4: توزیع فراوانی برنامه­های صوتی، تصویری فارسی زبان فرامرزی ترویج دهنده جنگ نرم

برنامه های رادیویی ترویج دهنده جنگ نرم

تعداد

درصد

برنامه های رسانه­های تصویری ترویج دهند جنگ نرم

تعداد

درصد

علمی و آموزشی

3

5/2

سریال و فیلم سینمایی

47

2/39

اخبار و تحلیل سیاسی

47

2/39

علمی

3

5/2

طنز

29

2/24

پزشکی

1

8/0

اجتماعی

27

5/22

اجتماعی وخبری

24

20

پزشکی

1

8/0

آموزشی

4

5/2

هنری و موسیقی

13

8/10

طنز

13

8/10

جمع

120

100

میزگردها

10

3/8

 

 

 

سرگرمی ها و مسابقات

18

15

 

 

 

جمع

120

100

 

بر اساس اطلاعات جدول (4) 3نفر(5/2%) از پاسخگویان برنامه­های علمی و آموزشی، 47نفر(2/39%) اخبار و تحلیل سیاسی، 29نفر(2/24%) طنز، 27نفر(5/22%) برنامه­های اجتماعی، 1نفر (8/0%) برنامه­های پزشکی و 13نفر(8/10%) برنامه های هنری و موسیقی از برنامه­های رادیویی فارسی زبان را  ترویج دهنده جنگ نرم گزارش کرده­اند.

47نفر(2/39%) از پاسخگویان سریال، 3نفر (5/2%) برنامه­های علمی، 1نفر(8/0%) برنامه­های پزشکی، 24نفر(20%) اجتماعی وخبری، 4نفر (5/2%) آموزشی، 13نفر(8/10%) برنامه­های طنز، 10نفر (3/8%) میزگردها و 18نفر(15%) سرگرمی ها  از برنامه­های تصویری را ترویج دهنده جنگ نرم گزارش کرده اند.یافته­های مربوط به سئوال  « چه روزنامه­های[7]  داخلی را مطالعه می­کنید؟ کدام یک از روزنامه­ها شما را با جنگ نرم آشنا می­کنند؟ کدامیک از روزنامه­ها راههای مقابله با جنگ نرم را بیشتر آموزش می­دهند؟[8] »  به تفکیک در جدول (5) خلاصه شده است.

 

جدول5: توزیع فراوانی روزنامه­های مورد مطالعه و روزنامه­های آشنا کننده

پاسخگویان  با جنگ نرم  و و روزنامه­های ارائه دهنده­ی راههای مقابله با جنگ نرم

روزنامه­های(رسانه های کتبی) مورد مطالعه

روزنامه­های آشنا کننده با جنگ نرم

روزنامه­های ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم

 

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

کیهان

26

22

28

7/23

35

9/29

همشهری

14

9/11

8

8/6

4

4/3

جام جم

18

3/15

16

6/13

14

12

ایران

6

1/5

6

1/5

8

8/6

اطلاعات

14

9/11

12

2/10

19

2/16

جوان

10

5/8

8

8/6

8

9/6

سایر

28

7/23

36

5/30

28

9/23

هیچکدام

2

7/1

4

4/3

1

8/0

جمع

118

100

120

100

120

100

 

بر اساس اطلاعات جدول (5) میزان روزنامه­های  مورد مطالعه توسط پاسخگویان به این شرح می باشد: 26نفر(2%) کیهان، 14نفر(9/11%) همشهری، 18نفر(3/15%) جام جم، 6نفر(1/5%) ایران، 14نفر(9/11%) اطلاعات، 10نفر(5/8%) جوان، 28نفر(7/23%) سایر روزنامه ها و 2نفر(7/1%) هیچ کدام از روزنامه ها را مطالعه نمی­کنند.

روزنامه های آشناکننده با جنگ نرم از دیدگاه پاسخگویان به این شرح می باشد: 28نفر(7/23%) کیهان، 8  نفر(8/6%) همشهری، 16نفر(6/13%) جام جم، 6نفر(1/5%) ایران، 12نفر(2/10%) اطلاعات، 8نفر(8/6%) جوان، 36نفر(5/30%) سایر روزنامه ها و 4نفر(4/3%) هیچ کدام از روزنامه ها را آشنا کننده با جنگ نرم نمی­دانند.

روزنامه­های روزنامه های ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم از دیدگاه پاسخگویان به این شرح می باشد: 35نفر(9/29%) کیهان، 4نفر(4/3%) همشهری، 14نفر(12%) جام جم، 8نفر(8/6%) ایران، 19نفر(2/16%) اطلاعات، 8نفر(9/6%) جوان، 28نفر(9/23%) سایر روزنامه ها و 1نفر(8/0%) هیچ کدام از روزنامه ها را روزنامه های ارائه دهنده راههای مقابله با جنگ نرم نمی­دانند.

یافته­های  مربوط به سئوال  «آیا از ماهواره استفاده می­کنید؟ چنانچه استفاده می کنید دلایل آن را بیان کنید.»   در جدول شماره 6  خلاصه شده است.

جدول  6 : توزیع فراوانی استفاده پاسخگویان از ماهواره

گزینه‌ها

تعداد

درصد

بلی

34

3/28

خیر

86

7/71

جمع

120

100

 

 

 

 

بر اساس اطلاعات جدول (6) از مجموع پاسخگویان 34نفر(3/28%) پاسخ بلی و 86نفر(7/71%) پاسخ خیر داده­اند. دانشجویانی که پاسخ مثبت داده اند،  به تنوع، جذابیت، غیر تکراری بودن برنامه های ماهواره ها اشاره کرده اند.یافته­های  مربوط به سئوالات زیر در جدول شماره 7 خلاصه شده است.

جدول7: توزیع آماری راههای مقابله با جنگ نرم

 

میزان استفاده از رسانه­های داخلی(رادیو، تلویزیون و روزنامه­ها)

تمسک به آموزه های دینی

پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی

شرکت دانشجویان در همایش­ها و کنفرانس­های مر تبط با جنگ نرم

گزینه‌ها

تعداد

درصد

تعداد

 

تعداد

درصد

تعداد

درصد

خیلی کم

-

-

5

2/4

1

8/0

4

3/3

کم

3

5/2

9

5/7

1

8/0

4

3/3

متوسط

24

20

7

8/5

15

5/12

24

20

زیاد

77

2/64

29

2/24

35

2/29

50

7/41

خیلی زیاد

16

3/13

70

3/58

68

7/56

38

7/31

جمع

120

100

120

100

120

100

120

100

 

بر اساس اطلاعات جدول(7)،  3 نفر(5/2%) در حد “کم”، 24نفر(20%) در حد “متوسط”، 77نفر(2/64%) در حد “زیاد” و 16نفر(3/13%) در حد “خیلی زیاد”  استفاده از رسانه­ها ی داخلی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.

5 نفر(2/4%) “خیلی‌کم”، 9نفر(5/7%) “کم”، 7نفر(8/5%) “متوسط”، 29نفر(2/24%) “زیاد” و 70نفر3(58%) “خیلی زیاد” تمسک به آموزه­های دینی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.

1نفر(8/0%) “خیلی‌کم”، 1نفر(8/0%) “کم”، 15نفر(5/12%) “متوسط”، 35نفر(2/29%) “زیاد” و 68نفر(7/56%) “خیلی زیاد”   پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.

 

4نفر(3/3%) “خیلی‌کم”، 4نفر(3/3%) “کم”، 24نفر(20%) “متوسط”، 50نفر(7/41%) “زیاد” و 38نفر(7/31%) “خیلی زیاد” میزان شرکت دانشجویان در همایشها و کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم را یکی از راههای مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.

از دانشجویان خواسته شد تا میزان آشنایی خود را از  جنگ نرم در یک پیوستار 5 درجه­ای گزارش کنند. یافته­ها در جدول شماره 8 خلاصه شده است.

جدول 8: میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن

گزینه ها

میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم

میزان آشنایی دانشجویان با راههای مقابله با جنگ نرم

 

کم

1

8/0

5

2/4

متوسط

14

7/11

13

8/10

زیاد

60

50

80

7/66

خیلی زیاد

45

5/37

22

3/18

جمع

120

100

120

100

 

همان طور که جدول(8)  نشان می­دهد، 1نفر(8/0%) در حد “‌کم”، 14نفر(7/11%) در حد “متوسط”، 60نفر(50%) در حد “زیاد” و 45نفر(5/37%) در حد “خیلی زیاد” ،  از پاسخگویان با جنگ نرم آشنا بوده­اند.

در مجموع 5 نفر(2/4%) در حد“کم”، 13نفر(8/10%)درحد“متوسط”،80نفر(7/66%)درحد “زیاد” و 22نفر(3/18%) در حد “خیلی زیاد” با راههای مقابله با جنگ  آشنایی داشته اند.

 

 

 

 

5-3.یافته های استنباطی

در مرحله دوم، رابطه میان میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن سنجیده شد.یافته ها به شرح زیر می باشد.

فرضیه‌ی اصلی:

بین آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن رابطه­ی معناداری وجود دارد.H0≠ H1[9]

یعنی هرقدر دانشجویان با اهداف جنگ نرم آشنا باشند به همان نسبت با راههای مقابله با آن نیز آشناترند  و بین این دو رابطه معنی­داری وجود دارد.

فرضیه های فرعی

الف.بین سواد رسانه­ای دانشجویان (استفاده از برنامه­های اگاهی بخش رسانه­های داخلی مثل رادیو، تلویزیون، روزنامه) و مقابله با جنگ نرم رابطه­ی معناداری وجود دارد.      H0≠ H1

ب.بین تمسک به آموزه های دینی و  مقابله با جنگ نرم رابطه­ی معناداری وجود دارد.  H0≠  H1

ج.بین پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و مقابله با جنگ نرم رابطه ی معناداری وجود دارد. H0≠ H1

د.بین تقویت هویت ملی دانشجویان و مقابله با جنگ نرم رابطه­ی معناداری وجود دارد. H0≠ H1

ه.بین شرکت دانشجویان در همایش‌های علمی (مرتبط با جنگ نرم) و مقابله با جنگ نرم رابطه­ی معناداری وجود دارد. H0≠ H1

     با استفاده از نرم افزار و آزمون همبستگی پیرسون، یافته ها در جدول شماره 9خلاصه شد.

جدول 9: رابطه معناداری بین آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن

متغیرها

 

تعداد

 

میانگین

انحراف معیار

مقدار

r

سطح اطمینان

(P.Value)

مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

407/0

 

001/0

آشنایی با جنگ نرم

00/23

62/3

ی مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

734/0

 

001/0

استفاده دانشجویان از رسانه­های ملی

22/28

68/4

مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

627/0

 

001/0

تمسک دانشجویان به آموزه­های دینی

25/4

12/1

مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

214/0

 

001/0

پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی

58/1

44/8

مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

546/0

 

001/0

تقویت هویت ملی

36/4

829/0

مقابله با جنگ نرم

120

99/24

22/4

 

765/0

 

001/0

شرکت در همایشهای مرتبط با جنگ نرم

41/7

91/1

 

یافته­های فرضیه اصلی :

الف- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (407/0) نشان دهنده همبستگی قوی بین دو متغیر است و  میزان خطای اندازه‌گیری (001/0) است یعنی با 95% اطمینان  فرض تحقیق پذیرفته می­شود و ارتباط معنی‌داری بین میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و مقابله با آن وجود دارد.            (05/0<001/0 =  و 407/0=r).

ب- یافته­های فرضیه­های فرعی

1-   ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (734/0) نشان دهنده  همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیمی بین دو متغیر وجود دارد  و میزان خطای اندازه‌گیری (001/0) به دست آمد. یعنی با اطمینان 95% فرض تحقیق پذیرفته می­شود و ارتباط معنی‌داری بین استفاده دانشجویان از رسانه­های داخلی (رادیو، تلویزیون، روزنامه) و مقابله با جنگ نرم وجود دارد.                                                             (05/0<001/0 =  و 734/0=r)

2-   ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (627/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر میزان تمسک دانشجویان به آموزه های دینی و مقابله با جنگ نرم وجود دارد. و میزان  خطای اندازه‌گیری (001/0) به دست آمد. یعنی  با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می­شود و رابطه معناداری بین دو متغیر میزان تمسک دانشجویان به آموزه های دینی و   مقابله با جنگ نرم وجود دارد. (05/0<  و 627/0=r )

3-   ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ ؛ مقدار r به دست آمده (214/0) نشان دهنده همبستگی مثبت و مستقیم بین دو متغیر پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و ر  مقابله با جنگ نرم است. میزان خطای اندازه‌گیری (001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود و رابطه معناداری بین دو متغیر پرهیز از اختلافات قومی و مذهبی و  مقابله با جنگ نرم وجود دارد.                                          (05/0<001/0 =  و 214/0=r)

 

4-   ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ ؛ مقدار r به دست آمده (546/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر تقویت هویت ملی و   مقابله با آن است.میزان خطای اندازه‌گیری(001/0) به دست آمد. یعنی  با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود  و ارتباط معنی‌داری بین دو متغیر وجود دارد.

(05/0<  و 546/0=r)

5-   ب- با توجه به اطلاعات جدول(9)؛ مقدار r به دست آمده (765/0) نشان دهنده همبستگی بسیار قوی و مثبت و مستقیم بین دو متغیر شرکت دانشجویان در همایش‌های علمی (مرتبط با جنگ نرم) و ر مقابله با جنگ نرم است.  میزان خطای اندازه‌گیری(001/0) به دست آمد. یعنی با 95% اطمینان فرض تحقیق پذیرفته می شود و ارتباط معنی‌داری بین شرکت دانشجویان در همایش‌های علمی (مرتبط با جنگ نرم) و  مقابله با آن وجود دارد.

(05/0<  و 765/0=r)

 

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

نکته مهمی که باید توجه کرد، نقش رسانه­های نوشتاری در جهت­دهی به افکار واذهان است و تاثیر بسزایی که در آگاهی بخشیدن به افراد جامعه بخصوص قشر تحصیلکرده دارند، می­تواند جامعه را به التهاب و یا به آرامش و امنیت بکشانند.در میان رسانه­های کتبی مورد مطالعه در چهار بعد بررسی شده، کیهان رتبه اول را دارد و سپس جام­جم قرار می­گیرد. این روزنامه­ها به عنوان یک منبع و فرصت داخلی، رسالت سنگین­تری در آگاهی بخشی و اطلاع رسانی به آحاد جامعه بر اساس واقعیتها دارند.

 

33/28% بینندگان برنامه­های ماهواره­ای هستند که  درصد بالایی است و نباید بی­تفاوت از کنار دلایل ذکر شده  از سوی آنها گذشت و برنامه­ریزان و نگهبانان رسانه­های داخلی باید با تنوع بخشی و زیباسازی و جوان پسند کردن برنامه­های تصویری داخلی بر اساس ارزشهای اسلامی و ایرانی جامعه، و منابع فرهنگی غنی ایرانی تلاش نمایند و از تکرار فیلم ها و سریالها در رسانه­های داخلی بپرهیزند. ایران آثار ادبی و تاریخی برجسته­ای به میراث دارد که می­تواند سوژه مناسبی برای ساختن هر فیلم و سریال و برنامه­ای قرار گیرد. مثل مثنوی معنوی، گلستان و بوستان، لیلی و مجنون و شاهنامه فردوسی و...

5/87% اذعان داشتند که با جنگ نرم آشنا هستند و 75% اذعاد داشتند که راههای مقابله با جنگ نرم را         می شناسند. این نکته بسیار جالب و قابل توجهی است  که مربیان تربیتی در ابعاد گوناگون و در سطوح خرد و کلان، رسالت دشمن شناسی خود را به نسل جوانان ایفا نمودند و جای  امیدواری است که می­تواند  امنیت و انسجام جامعه را تضمین نماید. اما نباید از نقش آفرینی برنامه­های ماهواره­ای و سایتهای مخرب اینترنتی در جهت تخریب هویت آحاد جامعه و بخصوص جوانان غافل شد. همچنان باید میزان آگاهی­ها در دو زمینه جنگ نرم و راههای مقابله با آن بالا باشد تا  کمترین ضربه از جانب دشمن وارد شود.

5/77% در حد زیاد و خیلی زیاد استفاده از رسانه­های داخلی و 5/82% تمسک به آموزه های دینی و 9/85% پرهیز ار اختلافات قومی و دینی و 4/73% شرکت در همایشهای مرتبط با جنگ نرم را به عنوان راهکارهای مناسب مقابله با جنگ نرم گزارش کرده اند.

             نتایج این تحقیق با نتایج تحقیق دهقانی فیروزآبادی(1390) و مریم شریفی­زاده در زمینه میزان آشنایی دانشجویان از جنگ نرم و راههای مقابله با آن و میزان تمسک به آموزه­های دینی، داشتن هویت قویتر،  شرکت در همایشها و کنفرانسهای دانش­افزایی در رابطه با جنگ نرم همسو می­باشد و آنها را تایید می­کند. یعنی دانشجویان متدین­تر و دارای هویت ملی قویتر، بیشتر از سایر دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن آَشنایی داشته­اند و دانشجویان عضو انجمن­های دانشجویی و بسیجی و کسانی که بیشتر در کنفرانسهای مرتبط با جنگ نرم و جنگ­های رنگی شرکت می­کنند، نسبت به سایر دانشجویان میزان آشنایی بیشتری با جنگ نرم و راهکارهای مقابله با آن داشته­اند. همچنین نتایج این تحقیق در رابطه با میزان استفاده از رسانه­های داخلی در افزایش آشنایی دانشجویان با جنگ نرم و راههای مقابله با آن نیز با نتایج تحقیق مولایی کرمانی و عباس­زاده (1390)  و علی گرانمایه پور(1390) و امیر قدسی(1390)که رسانه­های جمعی را به مثابه ابزاری در قدرت نرم  و ابزار آگاهی بخشی به جامعه می­دانند، هماهنگ و همسو است.  هم­چنین نتایج یافته­های این تحقیق در رابطه با هویت ملی با نتایج تحقیق اشتیاقی و همکارانش و حیدری و همکارانش نیز همسو می باشد و آنها را تایید می کند.

     با توجه به همبستگی بسیار قوی میان استفاده از رسانه­های داخلی با میزان آشنایی و مقابله با جنگ نرم (765/0)، توجه به نقش محوری و اساسی آنها را نباید از نظر دور داشت. لذا برای مقابله با جنگ نرم، باید از ابزار نرم استفاده کرد. با وجود رسانه­های فرامرزی مثل اینترنت، ماهواره و همچنین سایتها و برنامه­های تخریب کننده­ی هویتها و فرهنگهای بومی و ملی و دینی از یکسو و قدرت سریع اشاعه فرهنگ(خشونت و سکس و خیانت در داخل خانواده) بدون برخورد با هیچ مانع و سدی، بسیار ضروری است که مسئولین در سطح کلان به نقش رسانه­های داخلی توجهی و­یژه مبذول دارند. با تخصیص اعتبار لازم برای ساخت برنامه­های مبتنی بر ارزشها و فرهنگ خودی ودر قالب سبک زندگی و نیاز امروز انسان، باید تلاشی مضاعف داشته باشند.

     اهمیت شرکت در همایشها و کنفرانسها (با همبستگی 734/0)در جهت دانش­افزایی مرتبط با جنگ نرم از ضرورتهای دنیای دانشگاهی امروز جوانان است. سرمایه­گذاری در این زمینه، به معنای مصرف نیست. این هزینه ها در دراز مدت به سازندگی و بیمه کردن جامعه در برابر اهداف شوم نظام سرمایه داری یکته­تاز می­انجامد.

     تمسک به آموزه­های دینی با میزان همبستگی بسیار بالا(673/0) در مرتبه بعدی از اهمیت قرار می گیرد. این موضوع ضرورت توجه اهل حوزه و فقه و تلاش پی­گیر آنها را برای به روز کردن احکام و فتواها متناسب با نیاز امروز با حفظ ارزشهای اصیل قرآنی و دوری از هر نوع تعصب خشک و کور را می­طلبد. توجه به این نکته بر شدت دین­گرایی آحاد جامعه بخصوص نسل جوان می­افزاید.

             هویت ملی با همبستگی قوی و مثبتی که بامیزان آشنایی با جنگ نرم و مقابله با آن دارد(546/0)، این نکته را آشکار و مبرهن می­سازد که هویت دو بعد دارد؛ اول این که هویت متاثر از  جنگ نرم دچار بحران و تزلزل خواهد شد، و دوم این که می­تواند خود به عنوان عامل و سدی قوی در برابر جنگ نرم  ایستادگی نماید. این که هویت در چه جهتی مقاوم گردد به عملکرد مسئولین در عرصه­های تصمیم­سازی و تصمیم­گیری و همچنین نحوه برخورد خانواده­ها با ماهیت دنیای خشن و سکولار فضای مجازی دارد. آموزش در این مرحله، از گزینه­های دست اول می باشد. لذا تلاش غرب برای کسب و گرفتن آنچه جهان اسلام دارد و او ندارد، مثل خانواده، صله رحم، احترام به بزرگترها، ازدواج بر اساس ارزشها و... این زنگ هشدار را به صدا درآورده که همه باید نسبت به ارزشهای مذکور احساس مسئولیت نمایند و دولت و ملت با هم در برابر ضدارزشهای القاء شده از سوی غرب تلاش نمایند و جلوی هر آنچه به ساختار مقدس خانواده آسیب وارد می­کند، سد ایجاد کنند. عمل به آموزه­های دینی و قرآنی و سیره پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام، قویتر از هر عاملی کارساز است. به شرطی که در سیره مسئولین طراز اول  تجلی یابد. زیرا مردم به رهبرانشان اقتدا می­کنند. نکته ی مهمی که مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید دارند.

پرهیز از اختلافات قومی و دینی با همبستگی(214/0) بالا نشان می­دهد که آنچه جامعه را در برابر جنگ نرم بیمه می­کند، همبستگی، انسجام و اتحاد اقوام این مرز و بوم است. البته اختلاف سلیقه و اندیشه از عوامل پویایی و رشد جامعه است و تنها در دنیای مردگان سکون وجود دارد. اما نباید اختلافات به حدی ریشه­ای و ناهماهنگ باشد که انسجام جامعه را از هم بپاشد و شیرازه زندگی را در عرصه­های خصوصی و عمومی  مختل سازد.

     در نهایت آشنایی با جنگ نرم و راههای مقابله با آن دریچه­ای است به سوی منویات مقام معظم رهبری در جهت سبک زندگی اسلامی، جلوگیری از فروپاشی خانواده­ها و ارزش مقدس خانواده و ازدواج، تحدید جمعیت و تهدید نسل، ازدواج آسان و زندگی شاد و همراه با تقوا.

با توجه به ویژگی­های جنگ نرم، قشر دانشجو  بهترین عامل و کنشگر برای عرصه جنگ نرم و استفاده­های سوء  مطامع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی شخصی دشمنان می­باشند.  همچنین میزان آشنایی آنها با اهداف جنگ نرم و راههای مقابله با آن  می تواند تا حدودی آنها را در برابر مطامع شوم آن بیمه نماید.

مقابله با جنگ نرم به خصوص در جامعه اسلامی ما، حفظ دین، فرهنگ، آرمان و ارزشهای اخلاقی جامعه است. با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری، وظیفه نخبگان و خواص در امر مقابله با جنگ نرم در درجه اول بصیرت یابی و بصیرت دهی و در درجه دوم اهتمام در امور علمی، اقتصادی و امنیتی است.

در این پژوهش دانشجویان منبع قدرتی هستند که به افسران جنگ نرم تعبیر شده­اند. این افسران برای امنیت از تهی­شدن در برابر دشمن و بالابردن توان مقابله با جنگ نرم، وظایف مهمی دارند که به اختصار به آنها اشاره می­شود؛

اول. ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت،  وجود ولایت فقیه به عنوان بزرگترین عامل در جلوگیری از بوجود آمدن انقلاب مخملی در ایران نشان داد که تفاوت ایران با گرجستان، اوکراین و حتی کشور قدرتمندی همچون شورو­ی سابق (ماه پیشانیان، 1389 : 60-35) در وجود جایگاه ولایت فقیه در ساختار حکومتی و سیاسی و مذهبی می­باشد. بنابراین افسران جوان باید در اولین گام­ها ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت را در صدر برنامه­های خود برای مقابله با جنگ نرم قرار دهند.

دوم.حفظ هویت ایرانی اسلامی اساس جنگ نرم برای تحت تاثیر قرار دادن باورهای فرهنگی و اعتقادی جامعه هدف می­باشد.

سوم.مقابله رسانه­ای و بالا بردن سواد رسانه­ای.  جنگ نرم در حوزه رسانه­ها اتفاق می­افتد و جوانان و بالاخص دانشجویان از مصرف کنندگان حداکثری آنها هستند، اگر از سواد رسانه­ای کافی برخوردار نباشند، نخواهند توانست در فضای سنگین رسانه­­ای جهان تاب بیاورند. اگر یک اصل را بپذیریم که اطلاع رسانی از ابزار مهم جنگ نرم است، بنابراین در حوزه رسانه و نشریات دانشجویی به صورت ویژه افسران جوان باید فعال باشند.

      از راهکارهای مقابله با تهدید، مدیریت تهدید است.  از طریق دشمن­شناسی، تمرکز بر روحیه خودباوری، گسترش و تعمیق توانایی‌های علمی به ویژه در زمینه علوم راهبردی در سطح ملی و منطقه­ای، توجه لازم و ضروری به مهندسی فرهنگ، بازشناسی نمادهای ملی- دینی و تأکید بر توجه عمومی به این نمادها، افزایش امید به پیشرفت و تعالی در جامعه در این راستا،  توجه لازم به حرکت‌های علمی و انجام طرح‌های توسعه­ای است.



[1]  جنگ نرم با اذهان و افکار سر و کار دارد و از طریق نمادها به تخریب می پردازد، به همین دلیل نویسنده از اصطلاح  خشونت نمادین نیز استفاده کردهاست.

[2]. soft power

[3]. Joseph Nye

[4]hard war.

[5]  از نظر اساتید مرتبط با موضوع ( علوم اجتماعی و علوم سیاسی) استفاده شد.

[6] Dumy

[7]  منظور روزنامه های داخلی است.

[8]  ( سئولات جداگانه پرسیده شدند. برای رعایت اقتصاد مکانی مقاله پشت سرهم آورده شده اند.

 

-احمدی، مجتبی؛ زارع درخشان، ابوذر؛ همازاده ابیانه، حسین (1389) از تهاجم فرهنگی تا جنگ نرم، چاپ اول، شرکت انتشارات کیهان.
-احمدی،حمید(1383)، قومیت و قوم گرایی در ایران، افسانه و واقعیت،تهران: نشر نی.
-اشتیاقی، معصومه و علیزاده، توحید و کاظمیان، مهرداد(1391)، اینترنت و هویت دینی دانشجویان، مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران)، مطالعات ملی، ویژه نامه شماره 2، سال­سیزدهم: 119- 144.
-افتخاری، اصغر(1387)، دوچهره قدرت نرم، معنا و مفهوم، قدرت نرم و سرمایه اجتماعی، جلد اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، پژوهشکده مطالعات بسیج.
-افتخاری، اصغر(1387)، انقلاب رنگی، طراحی چهارچوب تحلیلی در انقلاب رنگی و جمهوری اسلامی ایران، ویراسته فرزاد پور سعید، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-افتخاری، اصغر(1391)، « مفهوم و جایگاه جنگ نرم در گفتمان انقلاب اسلامی  (بر اساس اصول قرآن کریم) » پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 2 : 27-1.
-اکبری، عباس (1388) پدافند غیر عامل در برخی از جنگ های گذشته و اخیر، شماره 17، چاپخانه نهاجا.
-برمن، ادوارد(1366)، کنترل فرهنگ، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر نی.
-بیگی، مهدی (1389)؛ قدرت نرم، با مقدمه دکتر محمدباقر خرمشاد، چاپ دوم؛ اردیبهشت 1389، چاپ سوم: شهریور 1389، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
-پورنقی، کیسان (1390) درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه مقابله با آن، مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، بهار 1390 شماره 1، پیاپی 51.
-تقی زاده، حمید (1390)، جنگ نرم علیه انقلاب اسلامی و راهکارهای مقابله با تاکید بر فرمایشات مقام معظم رهبری، فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی؛ سال هشتم ؛ ش 29:  116-93.
-جمعی از مؤلفان (1390) دانستنی­های سیاسی ویژه جنگ نرم، معاونت سیاسی، ویژه کارکنان ناجا، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ناجا.
-جنیدی، رضا (1389)؛ تکنیک­های عملیات روانی و شیوه­های مقابله؛ چاپ دوم، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی؛ به نشر.
-حسینی، حسین(1389)؛ جنگ نرم: از تهدید تا پاسخ؛ فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی؛ سال هفتم ؛ ش 26؛ تابستان 89 :  62-33.
-حیدری، آرمان و اکوانی، سید حمدالله و کشفی، محمد باقر(1392)،« رسانه­ها و هویت فرهنگی: مطالعه دانش آموزان متوسطه شهر اسوج»، فصلنامه مطالعات ملی، 55، سال چهاردهم، شماره 3: 148-123.
-ذکایی،  محمد سعید و فاخره، خطیبی(1384)، «بررسی حضور در فضای مجازی و هویت مدرن پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی» فصلنامه علوم اجتماعی، ش33 : 40-23.
-رفیع، حسین؛قربی، سید محمدجواد(1389)، کالبد شکافی قدرت نرم و ابزارهای کاربرد آن، فصلنامه مطالعات بسیج، سال سیزدهم، شماره 47:
-رنجبران، داود (1388) جنگ نرم، چاپ ششم، تهران: ساحل اندیشه.
-سیف، علی‌اکبر (1383) روش‌های اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، تهران: دوران.
-شارع پور، محمود(1386 ) جامعه شناسی آموزش و پرورش ،چاپ چهارم، تهران: سمت.
-شریفی­راد، مریم (1390) بررسی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز با جنگ نرم و راههای مقابله با آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
-شهیدی نیا، سید امین(1372)، نقش تبلیغات در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، پیام پتروشیمی، شماره 5.
-ضیایی پرور، حمید(1387)، جنگ نرم، ویژه جنگ رسانه ای، جلد 2، تهران: ابرار معاصر.
-قدسی، امیر (1390) نقش رسانه ملی در ایجاد قدرت نرم و مقابله با جنگ نرم (بأ تاکید بر بازتولید سرمایه اجتماعی)، مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، بهار 1390 شماره 1، پیاپی 51.
-قربان زاده سوار، قرانعلی و  ناطقی، هاشم(1390)؛ جنگ نرم و جمهوری اسلامی؛ فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی؛ سال هشتم؛ ش 31 : 146- 129.
-کاستلز،مانوئل( 1380)، عصر اطلاعات: قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
-گاردنر،جرج(1383)، جنگ روانی و تبلیغات، تهران: معاونت فرهنگی ستاد مشرک سپاه.
-گرانمایه پور، علی (1390) بررسی نقش رسانه­ها در شکل­­گیری انقلاب­های رنگی، مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، بهار 1390 شماره 1، پیاپی 51.
-ماه پیشانیان، مهسا(1389)؛ مرگ انقلاب لاله­ای و نقش آن درجنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران؛ فصلنامه علمی  تخصصی عملیات روانی؛ سال هفتم؛ ش 25؛ بهار 89 : 60-35.
-متفکر، حسین (1385)؛ جنگ روانی؛ چاپ سوم؛ تهران: بهار.
-محمدی نجم، سید حسین(1388)؛ نقش رسانه های جدید در شکل گیری افکار عمومی- بررسی موردی حوادث پس از  انتخابات ریاست جمهوری خرداد( 1388)؛ فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی؛ سال ششم؛ ش 24: 108-96.
-محمود مولایی کرمانی، بتول؛ عباس زاده، محمد (1390) مطالعه جامعه­شناختی رسانه­های جمعی به مثابه ابزاری در قدرت نرم (با تأکید بر انقلاب اسلامی)، مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، بهار 1390 شماره 1، پیاپی 51.
-مرادی، حجت الله (1388) قدرت نرم، چاپ اول 1388، معاونت فرهنگی- اجتماعی سازمان بسیج مستضعفین.
-مرادی، حجت الله(1388)؛ کاربرد فنون تبلیغات در جنگ نرم؛ فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی؛ ش 23 : 96-75.
-منصوری، جواد(1378)، شناخت استکبار جهانی، مشهد: انتشارات آستان قدی رضوی، شرکت به نشر.
-نای، جوزف. اس (1389)؛ قدرت نرم؛ چاپ چهارم؛ شهریورماه؛ با مقدمه دکتر اصغر افتخاری؛ (مترجمان: سید محسن روحانی، مهدی ذوالفقاری)؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
-نائینی، علی محمد(1388)؛ مقدمه ای بر روشهای انقلابهای رنگی؛ فصلنامه علمی تخصصی امنیت روانی؛ ش 22 : 88-59..
-ایزدی، حجت الله(1387)، « مبانی قدرت نرم در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات بسیج، سال یازدهم، شماره 40: 7- 30.
-یوسفی، علی (1380) روابط بین قومی و تاثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 8، سال دوم : 2 .
 
-Cardoso, F.H (1972). “Development and underdevelopment in Latin America” New Left Review, 74.
-Furtado, C (1984).The economic Growth of Brazil: A Survey from Colonial to Modern Times, West port, Ont.: Greenwood Press.
-Jacques, Ellul (1965); propaganda: the forma􀆟on of men's a􀆫tudes (Ne w York), pp.256-557.
-Munck, R. (1986). Politics and Dependency in the third World: The Case of Latin America, London: Zed Book.
-Nye, Joseph s (2004). Soft Power: the Means to Success in World Politics, New York, Public Affairs. Available from <hp://www.lawac.org/speech/Nye%202004.html>.Internet. Accessed 15 January 2005.
-Wallerstein, Immanue(1974). The Modern World System, New York: Academic Press.
-Wallerstein, Immanuel (1979). The Capitalist World Economy, Cambridge: Cambridge University Press.